Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikаsi rаqаmli texnologiyalаr vаzirligi o. O. Zaripov, M. O. Atajonov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
45 IV BOB. REAKTIV QUVVATNI HISOBLASH VA UNI O‘LCHASH VOSITALARI Ventilli o‘zgartgichlarning bunday bir qator afzalliklari, ishlatishga qulayligi, oddiy rostlanishi, yuqori FIK kabilar bilan birga bir qator sezilarli kamchiliklarga ham ega. Eng avvalo bu ta’minot manba tarmog‘iga ko‘p miqdorda kuchlanish buzilishini kiritishi, past quvvat koeffitsientliligi, ayniqsa ta’minot tarmog‘iga kichik qiymatli qisqa to‘tashuv quvvatlarida ular o‘rnatilgan joyida yirik quvvatli o‘zgartgichlar katta ta’sir ko‘rsatadi. Tiristorlarni tabiiy kommutatsiyalayotganda o‘zgartirgichning ta’minlash asosiy garmonika toki faza bo‘yicha ta’minlovchi kuchlanishidan kechga qoladi, buning natijasida o‘zgartgich birinchi garmonika bo‘yicha reaktiv quvvat iste’molchisi hisoblanadi. Chala sonli boshqariladigan ventilli aktiv yuklamali, ko‘prikli o‘zgartgich sxemasini qo‘rib chiqamiz. 4.1-rasmda ventillarning α burchak boshqarilishida o‘zgartgichning tok va kuchlanish egri chiziqlari namoyish etilgan. O‘zgartgichning toki nosinusoidal va uni Fure qatorida yoyish mumkin. bu yerda 46 4.1-rasm. Aktiv yuklamali chala sonli boshqariladigan ventillar ko‘prikli o‘zgartgich boshqariladigan sxemasi υ = 0, qo‘yib, birinchi tok garmonika uchun ifodani qabo‘l qilamiz: (4.1) bu yerda (4.2) (4.2) ifoda tahlilidan quyidagi xulosaga kelinadi, α = 0 π burchak boshqarishda φ fazaning burchak siljishi birinchi garmonikalar toki va kuchlanishi manfiy hisoblanadi, demak, birinchi tok garmonikalari bo‘yicha reaktiv quvvat iste’mol qilish joyiga ega: (4.3) bu yerda Chunki ko‘rib chiqilayotgan zanjirda reaktiv elementlar yo‘q, shunga ko‘ra oniy reaktiv quvvat davr oraliq vaqtining harqanday 47 momentida nolga teng, ya’ni manba va o‘zgartgich orasida energiya almashuvi amalga oshmaydi va quvvat (4.3) fazasi siljishi quvvati hisoblanadi. Ko‘rib chiqilayotgan sxemada yuklamadagi tok va kuchlanishning amaldagi qiymatlari Tok va kuchlanishlarning o‘rtacha qiymatlari . Boshqarish burchagi α = 0 teng bo‘lganida kuchlanish U d juda ko‘p bo‘ladi: 4.2-rasm. Aktiv yuklamali ventillar chala sonli boshqariladigan o‘zgartgich boshqariladigan tavsiflari 48 4.2-rasmdan ko‘rinib turibdiki, yuklama toki yuqori va nosinusoidalli, bu elektr iste’molchilar ishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zgartirilgan tokni yuklama bilan ketma-ket moslashtirish uchun induktivlik ulanadi. Aktiv - induktivli yuklamali chala sonli boshqariladigan ventillar o‘zgartgichlar ko‘prikli sxemasini ko‘rib chiqamiz (4.3-rasm). Amaliyotda odatda silliqlovchi filtrda induktiv qarshilik yuklama qarshiligidan anchaga katta, shu sababli tadqiqot ishlarini oddiylashtirish uchun keltirilgan sxemani quyidagicha qaraymiz, unda L → ∞. Bunday holatda o‘zgartgich ish tavsifi xuddi 4.3-rasmdagi ko‘rinishga ega bo‘ladi. 4.3-rasm. Aktiv – induktiv yuklamali noto‘liq sonli boshqariladigan ventillar ko‘prikli boshqariladigan o‘zgartgichlar sxemasi Chala sonli boshqariladigan ventillar o‘zgartgich, ko‘prikli o‘zgartgichlar α = 0 burchak rostlanishida asosiy garmonika bo‘yicha reaktiv quvvat iste’molchisi hisoblanadi: i tokning birinchi garmonikasi ta’minot u kuchlanishidan φ =α /2 burchakka kechikadi. Oniy reaktiv quvvatni quyidagi ifodaga mos ravishda aniqlash mumkin. 49 bu yerda . ; 2 cos 1 0 d d d d R U I U U Shunday qilib q ≠ 0 va ko‘rib chiqilayotgan sxemada elektr energiya almashuvi (sodir bo‘ladi). α π oraliqda tiristor VT1 va diod VD2 tok o‘tkazadi, bu vaqtda induktivlik kuchlanishi hisobiga uning o‘zida energiya jamlanadi. Bu oraliq tugashi bilan kuchlanish u qutbi o‘zgaradi va bu diod VD2 ning qotishishini ta’minlaydi. Bu moment vaqtida L induktivlik (zaxiralangan) jamg‘arilgan energiyani yuklamaga bera boshlaydi, ochiq tiristor VT1 va ochilgan diod VD1 orqali tok oqimi davom etadi. Shunday qilib, oniy reaktiv quvvat kontur bo‘ylab induktivlikni aylantiradi – diod VD1 – tiristor VT1 – yuklama – induktivlik. Ikkinchi yarim davrda ko‘rib chiqilgan holat takrorlanadi (bu holatda toklar ko‘prikning qarama qarshi elkasidan oqadi). Demak, elektr magnitli induktivli energiya tarmoqdan iste’mol qilinadi va yuklamaga beriladi, ya’ni bu holatda manba va ko‘prikli o‘zgartgich oralig‘ida energiya almashuvi sodir bo‘lmaydi. Xuddi shunday natijani reaktiv quvvat almashuvini hisoblashda ko‘rish mumkin. Chunki davr mobaynida r(t) ≥ 0 (4.4-rasm), u holda Q o‘mu = 0. Ko‘rib chiqilayotgan o‘zgartgichlar ham birinchi garmonika bo‘yicha reaktiv quvvat iste’molchilari hisoblanadi. Asosiy garmonika oralig‘idagi faza siljishida tok va kuchlanish φ = α burchakni tashkil qiladi, ya’ni bir xil α burchak boshqarishdagi reaktiv quvvat, boshqa sxemalar iste’mol qilayotganlari. 4.3-rasm, sxemadagiga nisbatan ko‘pini tashkil qiladi. Oniy reaktiv quvvat oldingi xolatdagi kabi, noldan farqli: (4.4) bu yerda (4.5) 50 Lekin α...π oraliqdagi energiya, induktilikda jamlangani yuklamaga tiristor orqali emas, ya’ni manba orqali boradi, bu xolatda energiya manbasi va o‘zgartgich oralig‘ida elektr magnit almashinuvi sodir bo‘ladi. Chunki oniy quvvat davr o‘tishida o‘zining belgisini almashtiradi, u xolda almashuv reaktiv quvvati noldan farqli bo‘ladi: Shunday qilib bu o‘zgartgichlar sxemalarida faqat α = 0 bo‘lgan holatidagina manba va o‘zgartgich oralarida almashinuv bo‘lmaydi. Ko‘rib chiqilgan o‘zgartgichlar sxemalardan foydalanishda, chala sonli ko‘prikli o‘zgartgichli tiristorli sxemalarga nisbatan bu o‘zgartgichli sxemalar kam foydalidir. Bu sxemalarda ko‘p sonli boshqarilgan ventillar soni ikki borabarga ko‘pligidan tashqari birinchi garmonika bilan kuchlanish orasidagi faza bo‘yicha siljish kattadir. Bu reaktiv quvvat – birinchi garmonikasi bilan bog‘liq, xuddi quvvatning faza bo‘yicha siljishi va reaktiv quvvat almashinuvi kabidir. 51 4.4- rasm. (L →∞) aktiv – induktivli yuklamada noto‘liq sonli boshqariladigan ventillar boshqariladigan o‘zgartgichlar tavsifi Birinchi garmonika bo‘yicha reaktiv quvvat iste’molini pasaytirish uchun zarur bo‘lganda nol nuqtali, transformatorli, bir fazali tug‘rilagichdan foydalanilishi kerak. Buning uchun nol diodli sxema qo‘llaniladi (4.5-rasm.) 52 4.5-rasm. Nol diodli nol nuqtali transformatorli to‘g‘rilagichning boshqarish sxemasi Induktivlikdan zaxiralangan α = π oralig‘ida tok transformator ikkilamchi chulg‘am konturiga kirmasdan Vd orqali o‘tadi, ya’ni bundaham ta’minot manba va tug‘rilagich oralig‘ida ham energiya almashinuvi mavjud emas. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|