Omonov shahzod shoimovich

I BOB. YORIQ-G`OVAK MUHITLARDA SIZISH MODELLARI
1.1. Yoriq-g`ovak muhitlar haqida umumiy tushunchalar.
Quvurlardagi ko‘p fazali muhitlar oqimi neft va gaz sanoatining deyarli barcha tarmoqlarida uchraydi [3]. Quduqlarni burg‘ilashda bu gazlangan, yuvish va tuproq suyuqliklarining oqimi va so‘qmoqlarni olib tashlashdir. Neft va gaz konlarini ekspluatatsiya qilish jarayoni - havoda neft qazib olish, gaz kondensati, suv-neft va gaz-suv-neft aralashmalarining burg‘ulash quduqlariga tushishidir. Konlarning to‘plam tarmoqlarida ko‘p fazali oqimlar ham sodir bo‘lishi mumkin. Ushbu ro‘yxatni sezilarli darajada kengaytirish mumkin. Faza - interfeys bilan chegaralangan bir hil tizimning alohida qismi. Shunday qilib, neft va suv aralashmasi ikki fazali suyuqlik tizimdir. Gaz va kondensat aralashmasi yoki gaz va neft ikki fazali gaz-suyuq tizimdir. Suv, neft va gaz aralashmasi uch fazali tizimdir. Faza bitta moddadan iborat bo‘lishi mumkin, masalan, suv. Bunday faza bir komponentli deb ataladi. Agar faza bir nechta kimyoviy moddalardan, masalan, uglevodorod gazlari aralashmasidan iborat bo‘lsa, u ko‘p komponentli deb ataladi. Haqiqiy eritmalar (suvdagi tuzlar, gazlar aralashmalari va boshqalar) bir fazali (bir hil) ko‘p komponentli tizimlardir. Bir fazali aralashmalarda komponentlar molekulyar darajada aralashtiriladi [4]. Bir fazali va ko‘p fazali aralashmalar orasidagi oraliq pozitsiyani kolloid aralashmalar (kolloidlar) va mitselyar eritmalar egallaydi.
*Neft va tabiiy gazlar yer qa’rida joylashgan. Ularning to‘planishi o‘rab turgan suv o‘tkazmaydigan tom va taglikka ega bo‘lgan G‘ovak va o‘tkazuvchan tuzilmalar bilan bog‘liq. Neft va gaz idishlari sifatida xizmat qiladigan va ayni paytda ularni ishlab chiqishda beradigan jinslar kollektor toshlari deb ataladi.
Neft va gazni qabul qiluvchi va bir vaqtning o‘zida ularni o‘zlashtirish jarayonida chiqarib yuboradigan tog‘ jinslari kollektorlar deb ataladi.
Tabiiy suyuqliklar (neft, gaz, yer osti suvlari) asosan choʻkindi jinslardagi gʻovak boʻshliqlarda va yoriqlarda uchraydi. Ularning harakati tabiiy jarayonlar (uglevodorodlar ko‘chishi) natijasida yoki foydali qazilmalarni qazib olish, gidrotexnika inshootlarini qurish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq inson faoliyati natijasida sodir bo'ladi. Suyuqliklar, gazlar va ularning aralashmalarining o‘zaro bog‘langan teshiklari yoki yoriqlari bo‘lgan qattiq (umuman aytganda, deformatsiyalanadigan) jismlar orqali harakatlanishi filtratsiya deb ataladi. Kontinuum mexanikasining bir bo‘limi bo‘lgan Sizish nazariyasi gidrotexnika, gidromelioratsiya, gidrogeologiya, tog‘-kon sanoati, neft va gaz qazib olish, kimyo texnologiyasi va boshqalar ehtiyojlari bilan bog‘liq holda juda rivojlangan. Neft va gaz qatlamlarini oʻzlashtirishning nazariy asosini gʻovak va (yoki) yorilishli jinslardagi neft, gaz va suvning filtrlanishini oʻrganuvchi neft va gaz yer osti gidromexanikasi tashkil etadi.
Suyuqliklarning harakatlanishi suv o‘tkazmaydigan cho‘kindi jins qatlamlari neft va gaz er osti gidromexanikasini nafaqat an’anaviy gidrodinamikadan (suyuqliklarning ochiq fazoda harakati), balki kimyoviy texnologiya yoki gidromelioratsiyadagi Sizish jarayonlaridan ham sezilarli darajada ajratib turadigan xususiyatlarga ega.
Cho‘kindi jinslarning g‘ovak bo‘shlig‘i donalararo bo‘shliqlarni bog‘laydigan murakkab tartibsiz tizim bo'lib, unda alohida g‘ovak kanallarini ajratish qiyin (1.1-rasm). Qumli jinslardagi g‘ovak o‘lchamlari odatda birlik yoki o‘nlab mikrometrlarni (mkm) tashkil qiladi.
Neft va gaz konlarining tuzilishi tog‘ jinslarining sezilarli xilma-xilligi, ularning qatlamlanishi, tektonik va stratigrafik buzilishlar (toshdagi uzilishlar) mavjudligi bilan murakkablashadi. Konlarni qidirish, kollektorlarni qidirish, neft va gaz qazib olish diametri 10-20 sm bo‘lgan, bir-biridan burmalar, ba’zan esa minglab metrlar bilan ajratilgan alohida quduqlar orqali amalga oshiriladi.
Tabiiy qatlamlarda neft va gazni Sizish nazariyasi quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi.