Mavzu 20: Kompyuter viruslari. Virusga qarshi himoya texnolo-
giyalari. Elektron pochta va Internet xavfsizligi.
Reja:
1. Kompyuter viruslari
2. Virusga qarshi himoya texnologiyalari
3. Elektron pochta va Internet xavfsizligi
Tayanch so‘z va iboralar: Virus, Troyanlar, Chuvalchang viruslar
(Worms), Avast !, Avira, AVG, Microsoft Security Essentials, elektron
pochta, Bootsector viruses, chat, Control Protocol (TCP), Butunjahon
oʻrgimchak toʻri, Rootkit viruses, ma’murlash, Memory Resident Viruses.
Hozirgi kunda hamma kom-
pyuter foydalanuvchilari virusde-
gan tushunchani yaxshi bilishadi.
Bu kichik dastur bilan bir
necha bor uchrashishgan. Ko‘p
hollarda mag‘lub ham bo‘lishgan.
Bilib olgan bo‘lsangiz bu maqolamiz viruslarga bag‘ishlanadi.
Virus – bu dasturchi tomonidan tuzilgan, kompyuter ish faoliyatini
tekis ishlashiga halaqit beradigan, oqibatda kompyuterni yoqilishini ham
taqiqlab qo‘yadigan dasturdir. Bu dasturlar asosan internet tarmog‘i
orqali foydalanuvchi kompyuteriga tushadi. Albatta, bu dastur, internet
foydalanuvchisi bilmagan holda o‘z kompyuterida paydo bo‘ladi. Ularga
qarshi kurashadigan dastur antivirus deyiladi (bu to‘g‘risida keyingi
maqolalarda).
Viruslar kompyuterlarda o‘zini har hil tutadi. Ba’zi birlari komp-
yuteringizni kerakmas fayllar bilan to‘ldirsa, yana ba’zilari operativ xoti-
rani ko‘p qismini ishlatib, kompyuteringizni qotirib qo‘yadi, viruslarning
bir qismi esa, kerakli fayllaringizni yoki tizim fayllarini o‘chirib sizga zarar
yetkazadi. Shulardan saqlanish uchun viruslarning turini bilib olish lozim,
ya’ni qaysi virus nima ish qiladi va bundan saqlanish o‘z o‘zidan kelib
chiqadi. Quyida ularning turlari keltirilgan( turlari ref.uz dan olindi):
Troyanlar (Trojan Horses) – Qadimgi yunonlarning Troyaga
yurishlari davrida qo‘llagan hiylasi, ya’ni troyaliklarni otga ishqiboz
ekanligidan foydalanib, ularga katta yog‘och ot sovg‘a qilishlari va bu
otning troyaliklar mag‘lubiyatiga olib kelishi voqeasidan olingan nom.
Hozirda troya oti iborasi «hosiyatsiz sovg‘a” degan ma’noni
bildiradi. Kompyuter va internet dunyosida troyanlar «hosiyatsiz
programma” deb nomlanishi maqsadga muvofiq. Troyanlar odatda
internet orqali tarqaladi. Troyanlar kompyuteringizga o‘rnashib olib,
dastlab foydali programma sifatida o‘zlarini tanishtiradilar, lekin ularning
asl vazifasi foydalanuvchiga noma’lumligicha qoladi.
Yashirin ravishda ular o‘zlarining yaratuvchisi (cracker – yovuz
haker) tomonidan belgilangan harakatlarni amalga oshiradilar. Troyanlar
o‘z-o‘zidan ko‘paymaydi, lekin kompyuteringiz xavfsizligini ishdan
chiqaradi: troyanlar kerakli ma’lumotlaringizni o‘chirib yuborishi,
kompyuterdagi ma’lumotlarni kerakli manzilga jo‘natishi, kompyu-
teringizga internetdan ruxsatsiz ulanishlarni amalga oshirishi mumkin.
Chuvalchang viruslar (Worms) – Chuvalchang viruslar o‘z nomiga
mos ravishda juda tez o‘z-o‘zidan ko‘payadigan viruslardir. Odatda bu
viruslar internet yo‘li intranet tarmoqlari orasida tarqaladi. Tarqalish
usuli sifatida elektron xatlar yoki boshqa tez tarqaluvchi mexanizm-
lardan foydalanadi. Ular haqiqatdan ham kompyuteringizdagi ma’lu-
motlar va kompyuter xavfsizligiga katta ziyon yetkazadi. Chuvalchang
viruslar operatsion tizimning nozik joylaridan foydalanish yoki zarar-
langan elektron xatlarni ochish yo‘li bilan kompyuteringizga o‘rnashib
olishi mumkin.
Boot sektor viruslari (Bootsector viruses) – Bu viruslar
kompyuterning ishlay boshlashi (zagruzka) uchun foydalaniladigan
qattiq diskning maxsus qismini ishdan chiqaradi. Bu virus kompyu-
teringizni zararlaganidan keyin, kompyuter ishlamay qolishi mumkin.
Odatda floppy disklar orqali tarqaladi.
Makro viruslar (Macro viruses) – Macro viruslar bu – o‘zlarining
tarqalishi uchun boshqa bir programmaning makro dasturlash tilidan
foydalanadigan viruslardir. Ular odatda Microsoft Word yoki Excel
hujjatlarini zararlaydi.
Operativ xotirada yashovchi viruslar ( Memory Resident Viruses ) —
Bu viruslar kompyuteringizning operativ xotirasida (RAM) yashaydi va
zararli harakatini amalga oshiradi. Odatda ularni ishga tushirish uchun
boshqa virusdan foydalaniladi. Ular o‘zlarining ishga tushishga yordam
bergan virus yopilgan bo‘lsa ham kompyuter xotirasida qoladi, shuning
uchun ham ularga yuqoridagi nom berilgan.
Rootkit viruslari (Rootkit viruses) – Rootkit`lar viruslar orasida
o‘zlarining eng xavfliligi va yashirinishga ustaligi bilan alohida ajralib
turadi. Rootkit`lar kompyuteringizni yovuz hakerlar tomonidan qo‘lga
olinishi uchun foydalaniladi. Ba’zi Rootkit`larni antivirus programmalari
ham aniqlay olmaydi, chunki ular o‘zlarini operativ tizim fayllari sifatida
ko‘rsatishadi. Rootkit`lar odatda troyanlar tomonidan kompyuteringizga
o‘rnatiladi.
O‘zgaruvchan viruslar (Polymorphic viruses) – Bu viruslar nafaqat
o‘z-o‘zidan ko‘payadi, balki ko‘paygan paytda o‘zlarining kodlarini ham
o‘zgartirib turishadi. O‘zgaruvchan viruslarni aniqlash ham ba’zi
antiviruslar uchun qiyin kechishi mumkin.
Vaqt bombasi viruslari (Time or Logic Bombs) – Bu viruslar
muayyan sana yohud payt kelganida yoki foydalanuvchi tomonidan
muayyan harakat amalga oshirilganida ishga tushadigan viruslardir.
Misol uchun Kulgi kunida (1 aprel) yoki Yangi yilda kompyuteringizdagi
ma’lumotlarni o‘chirib tashlab sizga “sovg‘a” taqdim etishi mumkin.
Antivirus dasturini tanlash
Bepul antivirusni yuklab olish uchun avval dasturning zararli
dasturiga qarshi kurashishingiz kerak.
Bepul antivirus dasturlari orasida Avast !, Avira, AVG va Microsoft
Security Essentials ajralib turadi, ikkinchisi Windows 8 uchun oldindan
o‘rnatilgan dasturlar ro‘yxatiga kiritilgan! Avast! butunlay boshqa
turdagi zararli dasturlarni blokirovka qilishga imkon beradigan ko‘plab
vositalarni anglatadi. Antivirus sizning xatlaringizda pochta
qo‘shimchalarini tekshirish, tizimdagi xatti-harakatlariga qarab tizimning
zaifliklarini tuzatish va blokirovka qilish dasturlarini amalga oshirishga
imkon beradi.
Bepul antivirus dasturlari ba’zi pullik analoglardan ustundir.
Avira - bu Internetdagi viruslar va zararlangan fayllarga qarshi
kurashishni maqsad qilgan yangi bepul dasturiy ta’minot to‘plami. AVG
shunga o‘xshash Avastga ega! funktsionallik va operatsion tizimning
ishlashiga ta’sir qilmaydi. Microsoft Security Essentials-ning afzalligi
uning tizimga to‘liq integratsiyasi, ammo dastur faqat viruslarni aniqlash
uchun javobgardir va sozlanishi ish rejimlariga ega emas.
Internetda har bir antivirus dasturini tekshiring va agar kerak bo‘lsa,
har qanday sharhlarni o‘rganing. Kerakli funktsiyalarga qarab, ma’lum
bir virusga qarshi dastur yo‘nalishini tanlang.
Yuklab oling va o‘rnating
Tanlangan antivirus saytiga o‘ting va "Yuklab olish" yoki "Yuklab
olish" bo‘limidan foydalaning. Ushbu bo‘limda siz yuklab olish mumkin
bo‘lgan versiyalar ro‘yxatini ko‘rasiz. Sahifadagi tegishli havolani bosib,
eng yangi dasturni tanlang. Shundan so‘ng, yuklab olishni boshlashni va
o‘rnatish faylini yuklab olishni tugashini kuting.
Savol va topshiriqlar
1.
Kompyuter viruslari nima?
2.
Virusga qarshi himoya texnologiyalari?
3.
Elektron pochta nima?
4.
Internet xavfsizligi taminlash?
5.
Vaqt bombasi viruslari?
6.
Operativ xotirada yashovchi viruslar?
7.
Makro viruslar?
8.
Chuvalchang viruslarni ayting?
Dostları ilə paylaş: |