Ona tili-11 sinf indd

2-topshiriq.
 
Berilgan gapning intonatsiyasini o‘zgartirganda, gapning 
boshqa mazmuniy turi yuzaga kelishiga diqqat qiling.
Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi. (Y. Muqimov) (darak gap)
Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi? (so‘roq gap)
Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi! (his-hayajon gap)
 
Nutqning madaniyligini ta’minlashda undagi ohang ham alohida 
o‘rin tutadi. Nutqda yaxlit ohangning shakllanishida urg‘u, to‘xtam 
(pauza), mazmuniy-hissiy intonatsiya kabi unsurlar ishtirok etadi. 
Og‘zaki madaniy nutq tuzayotgan kishi ana shu unsurlarning aniq 
va to‘g‘ri namoyon qilishi zarur.
Siz oldingi sinflardan yaxshi bilasizki, urg‘u ikki xil bo‘ladi, 
ya’ni: so‘z urg‘usi va gap urg‘usi. Gap tarkibidagi mantiqan muhim 
bo‘lak gap urg‘usi bilan ta’kidlanadi.
Nutq oqimidagi noto‘g‘ri yoki o‘rinsiz to‘xtam (pauza) hatto 
fikr 
ning yanglish anglanishiga ham olib kelishi mumkin. Masalan,
 
Hovliga ikki bolali ayol kirib keldi gapi agar
 
Hovliga ikki / bolali 
ayol kirib keldi tarzidagi to‘xtam bilan aytilsa, «Hovliga bolasi bor 
ikkita ayol kirib keldi» mazmuni anglashiladi,
 
Hovliga ikki bolali 
/ ayol kirib keldi tarzidagi to‘xtam bilan aytilganda esa «Hovliga 
ikkita bolasi bor bitta ayol kirib keldi» mazmuni ifodalanadi.
Intonatsiya gapning mazmuniy-hissiy yo‘nalishini ko‘rsatadi. 
 
113-mashq. 
So‘z va gap urg‘usi hamda to‘xtam qoidalariga rioya 
qilgan holda she’rni o‘qing. Unda ifodalangan fikrlarni 
nasriy ba 
yon qilishga harakat qiling va ularga o‘z mu-
nosabatingizni bil diring.

---

98
«maqollar kitobi»
Eltib sizni g‘aroyib
Yurtga ukajonlarim,
Ko‘rsataman u joyning
Qiziq qush, hayvonlarin.
Bunaqasin ko‘rmaysiz
Hech bitta zooparkda.
Bu yerda: hatto shohning
Ishqi tushgan qurbaqa;
Yaxshi so‘zga inidan
Chiqadigan ilonlar;
Sira bosgan izidan
Qaytmaydigan arslonlar;
Inga sig‘mas dumiga
G‘alvir bog‘lagan sichqon;
Bolasin botirim deb,
Alqagan qo‘rqoq quyon;
Do‘stlardan ayrilganni
Yeydigan ayiqlar bor;
Changi chiqsa ham, dong‘i
Chiqmaydigan yolg‘iz ot...
Yana ko‘p-u, lekin men
Tugataman so‘zimni.
Endi ko‘rib olasiz
Qolganini o‘zingiz.
(Dilshod Rajab)