80
dagi
quloq so‘zining ma’nosi metaforik ma’no, chunki u odamning
qulog‘iga o‘xshashligi asosida yuzaga kelgan. Lekin ayni so‘zning
bu ma’nosi tilda
doimiy metaforaga aylangan, ya’ni turg‘unlashib,
mazkur tushuncha
ning nomiga aylangan.
Metafora qanchalik yangi, tutilmagan bo‘lsa, shunchalik
ifoda-
li bo‘ladi. Mohir so‘z ustalari o‘z asarlarida so‘zlarni metaforik
ma’noda qo‘llash orqali ifodali, obrazli nutqning go‘zal namunala-
rini yaratadilar. Quyidagi misolda buni ko‘rish mumkin:
Manglayi
tirishar zinapoyaning, Panjara kuylaydi misoli chiltor, Terlab ketganini
ko‘rsang oynaning... Hamma narsa seni kutar intizor. (Iqbol Mirzo)
Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlar ko‘chma – metaforik ma’noda qo‘llangan.
Metonimiya narsa yoki tushunchalar o‘rtasidagi
muayyan alo-
qadorlik asosida birining nomi bilan ikkinchisining atalishidir. Ma-
salan,
Dasturxonga qarang! jumlasidagi
dasturxon so‘zi metonimik
qo‘llangan. Yozuvchining mahorati bilan badiiy nutqdagi metonimiya
tufayli yuzaga kelgan ifodalilikka e’tibor bering:
Bu yerga termulib
parishon dunyo, To‘g‘rilab oladi qo‘lda soatin. (A. Oripov)
Sinekdoxa narsa yoki tushunchalar o‘rtasidagi butun-bo‘lak mu-
nosabati asosida birining nomini ikkinchisiga ko‘chirishdir. Masalan,
Bu kishi tirnoqqa zor jumlasidagi
tirnoq so‘zi sinekdoxa yo‘li bilan
«farzand» ma’nosida qo‘llangan
.
Dostları ilə paylaş: