«Ona tili» 9-sinf

250-mashq. Quyida berilgan insho turlari haqida fikrlashing va ulardan keyingi darsda berilgan topshiriqni bajarishda ijodiy foydalaning.
RIVOYA - INSHO
Biror voqeani izchil tasvir etishda rivoya elementi qo’llaniladi. Hayotdagi ayrim voqealar, hodisalar, masalan, bayramlar, turli xil marosimlar, ekskursiyalar, sayohatlar, safar taassurotlari bunday ko’rinishdagi insholar uchun material bo’lib xizmat qila oladi.
Rivoya-insho yozish uchun insho yozayotgan shaxs voqealarni shaxsan boshidan kechirgan yoki eshitgan bo’lishi lozim. Bundan tashqari, o’quvchi voqealarni eslashi, rasmlardan foydalanishi ham mumkin.


MUHOKAMA-INSHO
Bunday turdagi insholar uchun sinfda o’tkazilgan bahs, munozara material vazifasini o’taydi. Muhokama (-) inshoda o’quvchidan o’z fikrini asoslash va dalillash maqsadida mantiqqa jiddiy e’tibor berishi, mustaqil fikrlashi va muhokamada faol ishtirok etishi talab qilinadi. Masalan, «Vatanni asrab-avaylash deganda nimani tushunaman?», «Baxt nima?», «XXI asr insoniyatga nimalar olib keladi?» kabi mavzularda bahs uyushtirish mumkin.


TASVIRIY - INSHO
Bunday insholarda narsa va hodisalar, shaxslarga xos belgilar, ularning boshqalaridan farqlari ko’rsatiladi, taqqoslanadi. Emotsionallikni(Ta'sirchanlikni) hosil qilish uchun kishilar portreti va manzaralar tasviri badiiy ifodalanadi, o’xshatishlar, sifatlashlar ishlatiladi. Shuningdek, unda oddiy tasvir elementlaridan ham unumli foydalaniladi.
Shaxslar va manzaralar ko’z oldiga keltirilib, ularning timsollari gavdalantiriladi. Tasviriy(-) insholar o’quvchilarning fikrini o’stiradi ulardagi kuzatuvchanlik qobiliyatini rivojlantiradi va yozma nutqini kengaytiradi. (B. Turdiyev)


251-mashq. Matnni o’qing. Siz ham «Mening Vatanim» mavzusida insho yozish haqida o’ylab ko’ring.
Adabiyot o’qituvchimiz Mahmud Ilhomov doskaga bir necha mavzuni yozib qo’ydilar. Oxirgisi erkin mavzudagi insho ekan: «Mening Vatanim». Menga shu mavzu yoqdi.
«Mening Vatanim» deb sarlavha qo’ydim. Ancha vaqtgacha inshoni nimadan boshlash kerakligini bilmay o’tirdim. Mahmud Ilhomovich qiynalib o’tirganimni sezdi, shekilli, partalar orasidan asta-asta yurib, mening yonimga kelib to’xtadilar. Daftarimga qaradilar. Hech narsa yozilmagan.
— Boshlab olish shunaqa qiyin bo’ladi, -dedilar o’qituvchimiz.-Vatan haqida o’qiganlaringni bir eslab ko’rgin. Kecha yod aytib bergan she’ringdan boshlasang ham bo’ladi.
E. Vohidovning «O’zbegim» she’rini yod aytib bergan edim.
She’rning birinchi satirini sarlavhadan keyin epigraf qilib yozdim. Shundan keyin fikr quyilib kelaverdi...
(N.Umarov)