Ondokuzmayis üNøversøtesø sosyal b

1.
  Ortopedik engelli, özel ö÷renme güçlü÷ü çeken ve duygusal davranıúsal ve 
sosyal  uyum  güçlü÷ü  olan  ö÷rencilerin  engel  türleri  ile  maruz  kaldıkları 
ihmal ve istismar düzeyleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? 
2.
  Ortopedik engelli, özel ö÷renme güçlü÷ü çeken ve duygusal davranıúsal ve 
sosyal  uyum  güçlü÷ü  olan  ö÷rencilerin  yaúları  ile  maruz  kaldıkları  ihmal 
ve istismar düzeyleri arasında anlamlı bir iliúki var mıdır? 
3.
  Ortopedik engelli, özel ö÷renme güçlü÷ü çeken ve duygusal davranıúsal ve 
sosyal  uyum  güçlü÷ü  olan  ö÷rencilerin  cinsiyetleri  ile  maruz  kaldıkları 
ihmal ve istismar düzeyleri arasında anlamlı bir iliúki var mıdır? 
 
 
I.3.Denenceler 
 
Problem  ve  alt  problemlere  ba÷lı  olarak  bu  araútırmada  incelenmesi  uygun 
görülen denenceler úu úekilde ifade edilmiútir.  

 
4 
1.
  Ortopedik engelli, özel ö÷renme güçlü÷ü çeken ve duygusal davranıúsal ve 
sosyal uyum güçlü÷ü olan ö÷rencilerin maruz kaldıkları ihmal ve istismar 
düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır. 
2.
  Ortopedik engelli, özel ö÷renme güçlü÷ü çeken ve duygusal davranıúsal ve 
sosyal  uyum  güçlü÷ü  olan  küçük  yaútaki  ö÷renciler  büyük  yaútaki 
ö÷rencilerden daha çok ihmal ve istismara maruz kalmaktadırlar. 
3.
  Ortopedik engelli, özel ö÷renme güçlü÷ü çeken ve duygusal davranıúsal ve 
sosyal  uyum  güçlü÷ü  olan  ö÷rencilerin  cinsiyetleri  ile  maruz  kaldıkları 
ihmal ve istismar düzeyleri arasında anlamlı bir iliúki bulunmamaktadır. 
 
 
I.4.Tanımlar 
 
Bu araútırmada geçen temel kavramlar aúa÷ıdaki gibi açıklanmıútır: 
 
Çocuk  østismarı:  Çocu÷un  sa÷lı÷ını,  fizik  ve  psikolojik  geliúimini  olumsuz 
etkileyen,  bir  yetiúkin,  toplum  ya  da  devlet  tarafından  bilerek  ya  da  bilmeyerek 
yapılan hareket ya da davranıúlar (Budak 2000: 184). 
 
Çocuk  øhmali:  Çocu÷un  sa÷lı÷ı,  fiziksel  veya  psikolojik  geliúimi  için  gerekli 
ihtiyaçların karúılanmaması (Akınhay ve Kömürcü 1999: 119).  
 
Engelli: Do÷uútan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, 
duygusal  ve  sosyal  yeteneklerini  çeúitli  derecelerde  kaybetmesi  nedeniyle 
toplumsal  yaúama  uyum  sa÷lama  ve  günlük  gereksinimlerini  karúılamada 
güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danıúmanlık, destek hizmetleri 
ve  yapılarda,  açık  alanlarda  özel  fiziki  düzenlemelere  ihtiyaç  duyan  kiúi  (Enç 
1980: 131). 
 
Özürlülük:  Bir  insanın  ‘normal’  kabul  edilenleri  yapabilmedeki  ve 
belirli/beklenen  tavırdaki  aktiviteyi  yerine  getirmedeki  gerekli  performansı 
gösterme yetene÷indeki yoksunluk/sınırlılıktır (Burcu ve di÷erleri 2006: 785).  
 

 
5 
Bedensel  Engelli:  Bütün  düzeltmelere  ra÷men  iskelet,  sinir  sistemi,  kas  ve 
eklemlerdeki  özürlerinden  dolayı  normal  e÷itim,  ö÷retim  çalıúmalarından  yeteri 
kadar yararlanamayan bireye bedensel engelli denir. (Ersoy 2001: 102).  
 
Ö÷renme  Güçlü÷ü:  Ö÷renme  güçlü÷ü,  ö÷renme  ve  özel  ö÷renme  güçlükleri 
gösteren bireyleri kapsar. Ö÷renme güçlü÷ü kategorisine giren bireylerde biliúsel 
süreçlerden  görsel,  iúitsel  algılamanın  geliúmedi÷i  ya  da  algılananların 
bütünleútirilmesinde ya da psikomotor özellikli ifade etme becerilerinde güçlükler 
gözlenir.  Ö÷renme  güçlü÷ü  gösteren  bireylerin  daha  somut  belirtileri  okumayı, 
yazmayı,  konuúmayı  ve  aritmeti÷i  ö÷renmede  güçlükle  karúılaúmalarıdır  (Özsoy 
2002: 181). 
 
Duygusal Davranıúsal ve Sosyal Uyum Güçlü÷ü: Ö÷renmede zihinsel, duyusal 
ya  da  sa÷lık  etmenleriyle  açıklanamayacak  yetersizlik;  yaúıtlarıyla  ve 
ö÷retmenleriyle uygun iliúki kurma ve sürdürmede yetersizlik; normal durumlarda 
uygunsuz türde davranıú ya da duygular; genel bir mutsuzluk ve çöküntü durumu; 
kiúilik  ya  da  okul  problemleriyle  iliúkili  fiziksel  belirtiler,  sanrılar  ve  korkular, 
özelliklerinden  bir  ya  da  birden  fazlasını  uzunca  bir  süre  gösteren  çocuklardır 
(Özsoy 2002: 199). 
 
 
I.5.Sayıltılar 
 
Bu araútırmanın sayıltıları úunlardır: 
 
1.
  Araútırma için seçilmiú olan úehirler ve ö÷renciler, ortopedik engelli, özel 
ö÷renme güçlü÷ü çeken ve duygusal davranıúsal ve sosyal uyum güçlü÷ü 
olan ö÷rencileri temsil etmeye uygundur. 
2.
  Bu  araútırmaya  katılan  ö÷renciler,  Çocuk  østismarı  Tarama  Anketi’ne 
içtenlikle cevap vermiúlerdir.  
 
 
 

 
6 
I.6.Sınırlılıklar 
 
Bu araútırma, Samsun ve ùanlıurfa illerinde yaúayan engelli çocuklarla sınırlıdır. 
 
Araútırmaya  katılmıú  olan  ö÷rencilerin,  ihmal  ve  istismara  maruz  kalıp 
kalmadıkları Çocuk østismarı Tarama Anketi ile ölçülen özellikleriyle sınırlıdır.  
 
Araútırmanın sonuçları bu sınırlılıklar içinde de÷erlendirilmelidir.  
 
 
I.7.Araútırmanın Gere÷i ve Önemi 
 
Kiúili÷in oluúumunda etkili olan ana-baba tutumları, çocuk  yetiútirme tarzları ve 
uygulanan  disiplin  yöntemleri  farklı  kültürlerde  ve  aynı  kültürün  alt  gruplarında 
farklılık  göstermektedir.  Hatta  zaman  zaman  bir  takım  psikolojik  akımların 
etkisiyle belli bir disiplin yöntemi yaygın bir úekilde uygulanabilmektedir. 
 
Benlik,  bireylerin  yaúamlarının  her  yönünde  kendilerine  ait  yaúantı  ve  fikirlerin 
örgütlenmesi,  kaygı  ise  insanın  varoluúundaki  en  temel  duygulardan  biri  olup, 
bireyin  yaúamını  fazlasıyla  etkileyebilen,  çocu÷u  ço÷u  kez  tedirgin  eden  bir 
duygu olarak tanımlanmaktadır.  
 
Anne-babanın  çocu÷a  karúı  olumlu  davranıúlar  göstermesinin  çocu÷un  benli÷ini 
olumlu  yönde  etkileyebilece÷i  ve  kaygı  düzeyinin  de  azalmasını  sa÷layaca÷ı 
düúünüldü÷ünden  anne-babanın  olumsuz  davranıúları  sonucunda  örselenen 
çocukların belirli özelliklerinin incelenmesi gerekmektedir.  
Sertler  (2002)  ve  Özgür  (2004)’ün  yaptıkları  araútırmalar,  engelli  çocukların, 
sa÷lıklı çocuklardan daha fazla ihmal edildi÷ini göstermektedir. Genellikle ailenin 
çocu÷un geliúmesi ve büyümesi için gerekli ortamı sa÷lamaması, günlük bakımını 
reddetmesi veya geciktirmesi, yol göstermemesi, terk etmesi, evdeki risklerden ve 
hastalıklardan  korumaması,  beslenmesine  dikkat  etmemesi,  e÷itimine  önem 
vermemesi  úeklinde  engelli  çocuklar  ihmale  maruz  kalabilmektedirler.  Aynı 

 
7 
zamanda,  engelli  çocuklarda  istismarın  da  daha  yo÷un  oldu÷u,  kendilerini 
korumalarının daha zor oldu÷u bilinmektedir.  
Bu  nedenle  bu  araútırmada,  engelli  çocu÷a  sahip  ailelerin,  engelli  çocuklarını 
ihmal ve istismar edip etmedikleri, ihmal ve istismar ile çocu÷un engel türü, yaúı 
ve cinsiyeti arasında bir iliúki olup olmadı÷ının belirlenmesi amaçlanmıútır.  
 
Bu araútırmanın ortaya koyaca÷ı bulgulardan psikolojik danıúmanlar baúta olmak 
üzere  psikiyatrist,  psikolog,  sosyal  hizmet  uzmanı,  ö÷retmen  gibi  meslek 
gruplarının yararlanaca÷ı beklenmektedir.  
 
Ayrıca,  her  araútırmanın  yeni  bazı  araútırmalara  yol  açabilece÷i  düúünülürse  bu 
araútırmanın bazı yeni araútırmaların yapılmasını sa÷layabilece÷i söylenebilir.  
 
Bu özelli÷i ile araútırma bir ön  –  araútırma niteli÷indedir.        
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
8 
BÖLÜM II øLGøLø YAYIN VE ARAùTIRMALAR 
 
Bu bölümde çalıúmanın kuramsal alt yapısı ve bu konuda yapılan yurt içi ve yurt 
dıúı araútırmalara yer verilmiútir. 
 
 
2.1. ÇOCUK øSTøSMARI VE øHMALø 
 
  
II.1.1.Çocu÷un Tanımı 
 
Toplumların  yapısı  ve  zamana  göre  de÷iúkenlik  gösteren  ‘çocuk’  kavramı, 
toplumsal ve yasal kriterlere göre farklı biçimlerde tanımlanabilir. 
 
Çocuklu÷u,  üst  sınırı  belirsiz  bir  ça÷  olarak  de÷erlendiren  Yörüko÷lu  (1983),  bu 
kavramı, bir baúka insanın bakım ve korunmasına muhtaç olunan, tüketici dönem 
olarak tanımlamanın yeterli olmayaca÷ı kanısındadır. 
 
Yörüko÷lu,  çocuklu÷un  bitiminin  belirlenmesinde,  yasalardaki  çeliúkilere 
de÷inerek,  bireyin  iúledi÷i  bir  suçtan  sorumlu  tutulması  için  en  az  12  yaúında 
olmak koúulu aranırken, evlenme yaúının alt sınırı olarak, 18 yaúın ölçü alındı÷ını 
belirtmektedir.  Yazara  göre,  çalıúma  ve  evlenme,  toplumsal  olarak  çocuklu÷u 
sona  erdiren  olgulardır.  Bedensel  ve  zihinsel  yönden  ergenlik  belirtilerinin 
baúlaması,  çocuklu÷u  sona  erdiren  bir  di÷er  olgudur.  Büyüme  ve  olgunlaúma, 
birey  ve  cinsiyete  göre  farklılık  gösterdi÷i  için,  çocuklu÷un  bitiminin  yaú 
bakımından  da  sınırlandırılması  güçleúmektedir;  ama  genel  olarak  çocukluktan 
gençli÷e geçiú, 11-15 yaúları arasında gerçekleúmektedir. O halde, çocuklu÷un üst 
sınırı 15 yaú olarak kabul edilebilir. 
 
Bu  açıklamalar  ıúı÷ında  ‘çocuk’  kavramı,  úu  úekilde  tanımlanabilir:  ‘Çocuk 
bedensel,  zihinsel,  duygusal  ve  toplumsal  geliúimini  tamamlamamıú,  yaúamını 
devam  ettirip,  yetiúkin  bir  insan  olabilmesi  için  baúka  bir  kimsenin  bakım  ve 

 
9 
korunmasına  gereksinimi  olan,  oyun  ve  ö÷renme  ça÷ındaki  0-15  yaúları 
arasındaki bireydir’ (Özdemir 1989: 4-5). 
 
Konunun odak noktası çocuk oldu÷una göre, tarih boyunca toplumların onu nasıl 
algıladıklarını açıklamak gerekmektedir.  
 
 
II.1.2.Tarih Boyunca Çocuk 
 
ønsan  yavrusu  tüm  canlılar  içinde  en  uzun  bakım  ile  büyüyen  ve  olgunlaúan  bir 
varlıktır.  Uzun  yıllar  korunup,  kollanması,  desteklenmesi  ve  yönlendirilmesi 
gerekir. 
 
Eski ça÷larda çocu÷un yazgısı anasının yazgısına sıkı sıkıya ba÷lıydı. Her ikisi de 
toplumda kölelerden biraz daha iyi durumdaydılar. Ama bu, her ikisinin mal gibi 
alınıp  satılmasını,  döve  döve  sakat  bırakılmasını,  kurban  edilmesini 
önleyemiyordu.  Örne÷in  köleci  uygarlıklar  diye  bilinen  eski  Yunan’da  ve 
Roma’da  babaların  çocukları  üstündeki  hakları  sınırsız,  egemenlikleri 
tartıúılmazdı.  Romalı  baba,  çocu÷unu  diledi÷i  gibi  cezalandırabilir,  alıp  satabilir 
ve öldürebilirdi (Tercan 1995: 11). 
 
Tevrat’ta  yazılı  on  emirden  biri  ana  babaya  boyun  e÷mektir.  øbranilerde  baba 
sözünden çıkan ya da baú kaldıran çocu÷un cezası taúlanarak öldürülmekti.  
 
Çocuk öldürmek, özellikle sakat do÷anları ve kız çocukları bebekken yok etmek 
her  ça÷da  her  yerde  yaygındı.  Eskimolar  bebeklerini  buzlu  suya  atar,  Araplar 
kuma gömerdi. 
 
Hıristiyanlı÷ın  do÷uúuyla  birlikte  acıma,  düúküne  ve  güçsüze  yardım  duyguları 
toplumlara  yayılmaya  baúladı.  Kilise  kimsesiz  çocukları  kanatları  altına  aldı; 
onları  Tanrı  yolunda  e÷itmeye  baúladı.  Aslında  amaç  çocukları  kurtarmak  de÷il, 
onları dinin ve Tanrı’nın buyru÷una sokmaktı. Çok geçmeden çocuklar bu kez de 
din  adına,  kilise  adına  ezilmeye  baúlandı.  øncil,  çocukların  günah  ürünleri 

 
10 
oldu÷unu  yazıyordu.  Onları  cehennemlik  olmaktan  kurtarmak  ana-babaların 
göreviydi. Çocukta do÷uútan var olan kötülükleri ve içindeki úeytanı kovmak için 
onu dövmek gerekti. Bunun için ana-baba sopayı elden bırakmamalıydı.  
 
øslam  dini  birçok  bakımdan  çocuklara  karúı  öteki  dinlerden  daha  hoúgörülü  idi. 
Örne÷in  Kur’an  yetimlere  kardeú  gibi  davranmayı,  mallarına  el  sürmemeyi 
ö÷ütler.  Çocuklara  da  ana  baba  sözü  dinlemeleri,  saygılı  olmaları  ve 
yaúlılıklarında  onlara  iyi  davranmaları  ö÷ütlenir.  Bu  insancıl  buyruklar  yanında 
øslam da ana babaya baú kaldırmayı en büyük günahlardan sayar (ùuúo÷lu 2005: 
5). 
 
On yedinci ve on sekizinci yüzyıllarda øskoçya’da 4-10 yaú arası çocuklar maden 
ocaklarında  ve  dokuma  fabrikalarında  kötü  koúullarda  çalıútırılıyordu.  Sanayi 
devriminden sonra sokak çocu÷u sayısı arttı. 
 
Amerika  Birleúik  Devletleri  (ABD)’nde  20.  yüzyıl  baúına  dek  geçerli  olan 
yasalara göre çocu÷a ana babasından baúka kimse karıúamazdı. Ana babaya karúı 
gelen  çocuk  uslanıncaya  kadar  hapse  atılabilirdi.  1800’de  øngiltere 
parlamentosunda,  kendi  evlerinde  ezilen,  iúkence  gören,  aç  bırakılan,  soka÷a 
atılan  çocuklar  konusu  görüúülüp  önlem  alınması  önerilmiú,  ancak  ‘aile  içinde 
olup bitenler yalnızca aileyi ilgilendirir’ gerekçesiyle öneri geri çevrilmiútir. 
 
Çocuk  yüzyılı  denen  20.  yüzyıl  gerçekten  çocuklu÷un  altın  ça÷ı  oldu.  Bilimsel 
buluúlar,  teknik  yenilikler  ve  artan  refah  çocukların  yazgısını  tümden  de÷iútirdi. 
Hekimlikteki  ilerlemeler  çocukların  sa÷lıklı  büyümeleri,  hastalıklardan 
korunmalarını sa÷ladı. Toplumları eskiden kırıp geçiren bulaúıcı hastalıklar bir bir 
yenildikçe  ölümler  azaldı,  çocu÷un  de÷eri  yükseldi.  Tüm  bu  geliúmelere  karúın, 
günümüzde dünya üzerinde pek çok çocu÷un halen çeúitli kötü muamele ve ihmal 
biçimleriyle karúılaútı÷ı görülmektedir. Örne÷in birçok çocuk beslenme, bakım ya 
da  gözetim  yetersizli÷inden  yaúamlarını  yitirmekte,  sakat  kalabilmektedir. 
ølgisizlik,  kötü  muamele  ya  da  türlü  ekonomik  nedenlerle  suç  iúleyen  çocuklar, 
kendilerine  verilen  cezaları  en  a÷ır  koúullar  altında  çekmektedir.  Özürlü 

 
11 
çocukların  büyük  bir  ço÷unlu÷una  ise  geliúmelerini  sürdürebilmeleri  için  gerekli 
olanaklar sa÷lanamamaktadır (Uysal 1998: 6-7). 
 
 
II.1.3.Günümüzde Çocu÷un Algılanıú Biçimi 
 
Tarihte, toplumların çocu÷a bakıú açısı ve çocu÷un yetiútirilmesinde uyguladıkları 
yöntemlerin 
günümüzde 
bütünüyle 
yok 
oldu÷unu 
söylemek 
gerçekçi 
olmayacaktır.  Yeni  do÷muú  çocukların  (özellikle  geleneksel  toplumlarda  evlilik 
dıúı  do÷an  bebeklerin  öldürülmesi)  terk  edilmesi,  çocu÷un  istek  ve 
gereksinimlerine  özen  gösterilmeden  büyütülmesi  bugün  geliúmiúlik  düzeyine 
bakılmaksızın hemen her toplumda görülen uygulamalardır (Akyüz 2000: 55).     
 
Yüzyıllar  boyu,  çocukların  ihtiyaçlarıyla,  gelecekleriyle  ilgilenmeyen  insano÷lu, 
son yıllarda onların varlı÷ının bilincine varmıútır (Akt. Yücel 1997: 12). Yirminci 
yüzyılda  bilimsel  buluúlar,  teknik  yenilikler  ve  toplumsal  refah  düzeyindeki 
iyileúme,  do÷rudan  çocuk  refahını  da  etkilemiú,  dolayısıyla  çocu÷un  de÷eri 
yükselmiútir. 
 
Günümüzde  çocuklar,  artık  mümkün  oldu÷unca  erken  yaúta  hızlı  ve  dolaysız 
yollarla e÷itime yönlendirilmeye baúlanmıútır (Akt. Yazıcı 1999: 8). Ana-babalar 
ve  toplum,  çocu÷un  e÷itiminin  önemini  kavramıú  ve  e÷itimde  örgütlenmeye 
yönelmiútir.  Okullar  ça÷daúlaútırılmıútır.  Gerek  okullarda,  gerekse  evlerde, 
yumuúaklı÷ı,  hoúgörüyü  ön  plana  alan  yeni  e÷itim  ilkeleri  benimsenmiútir  (Akt. 
Yücel  1997:  13).  ølkö÷retim  yaygınlaúmıú  ve  tüm  ülkelerde  zorunlu  kılınmıútır. 
Ça÷ımızda,  e÷itim  yaúı  giderek  düúmüú  olup,  e÷itim  süresiyle  birlikte  ‘çocukluk 
döneminin’  uzadı÷ı  görülmektedir.  Böylece  eskiden  ucuz  iúçi  olarak  kullanılan 
çocuklar  okula  gitme  olana÷ı  bulmuú  ve  daha  çok  çocuk,  daha  üst  düzeyde 
ö÷renim olana÷ına kavuúmuútur. 
 
Çocuk sa÷lı÷ı konusundaki ilerlemeler sayesinde, yaúamın ilk yılında ölen çocuk 
sayısında gittikçe artan bir düúüú kaydedilmektedir (Akt. Yücel 1997: 21).  
 

 
12 
Yirminci  yüzyıldaki  di÷er  önemli  bir  geliúme  ise,  yoksul,  sakat,  iúsiz  ve 
korunmaya  muhtaç  çocuklar  gibi  özel  korunmaya  gereksinimi  olan  gruplara 
profesyonelce toplumsal yardımlarda bulunan ‘sosyal hizmet’ mesle÷inin do÷muú 
olmasıdır (Özdemir 1989: 14-17). Özellikle fakir ve kimsesiz çocukların e÷itim, 
ö÷retim  ve  korunması  konularında  øsviçreli  e÷itimci  Pastalozzi  (1746-1877)’den 
sonra  Batı  toplumları,  bu  alandaki  sorumluluklarını  anlamaya  baúlamıúlar;  her 
bozulmuú,  bastırılmıú,  ihmal  edilmiú  çocuk  ruhunu  bir  kayıp  olarak  görmüúler, 
çocu÷a  karúı  yapılan  her  türlü  haksızlık  ve  ihmalin  kendi  temellerine  karúı 
oldu÷unu sezmiúlerdir (Akyüz 2000: 55-56).    
 
Sosyal  refah  ve  hukuk  devleti  anlayıúının  yaygınlık  kazanması  ile  di÷er 
korunmaya muhtaç özel gruplarla birlikte çocuklar da devlet güvencesi ve toplum 
sorumlulu÷u  altına  alınmıú,  çocu÷un  bakılıp  yetiútirilmesi  yalnızca  ailenin 
insiyatifine bırakılmamıútır. 
 
Suçlu  çocuklar  için  geçmiúte  uygulanan  suç  ve  ceza  anlayıúı,  yerini  suç  ve 
nedenleri  anlayıúına  bırakmıú,  suçlu  çocu÷un  topluma  kazandırılması  için  çocuk 
mahkemeleri,  merkezler,  yurtlar  gibi  çeúitli  kurumlar  oluúturulmuútur  (Özdemir 
1989: 37).     
 
Hukuksal  bir  kurum  çerçevesinde  çocuk  ve  çocuk  haklarının  ele  alınmasına 
yeniça÷da  baúlanmıútır.  Ortaça÷dan  beri  Batı  ülkelerinde  yayılmaya  baúlayan 
hümanist  düúünceler  ve  do÷al  hukuk  anlayıúı  ile  1789  Fransız  Devrimi, 
çocukların  korunması  fikrinin  geniú  kitlelere  benimsenmesinde  etkili  olmuútur 
(Akyüz 2000: 58). Benzer úekilde Yörüko÷lu (1983)’nun açıklamalarına göre de, 
ça÷ımızda toplumda çocu÷un de÷erinin yükselmesi, Rönesans, Reform dönemleri 
denen  Aydınlanma  Ça÷ı’ndan  baúlayan  insancıl  duygu  ve  bilimsel  düúünce 
birikimlerinin  bir  sonucudur.  Darwin,  Rousseau,  Freud,  Piaget  gibi  düúünür  ve 
bilim adamlarının katkıları, Fransız Devrimi ile baúlayan insan hakları, özgürlük, 
eúitlik  ve  demokrasi  düúüncelerinin  yaygınlık  kazanması,  çocu÷un  konumunu 
olumlu  yönde  etkilemiútir.  Çocuk  geliúimi,  davranıú  özellikleri,  kiúili÷inin 
olgunlaúması bilimsel çalıúmalara konu olmaya baúlamıútır. 
 

 
13 
Ça÷daú  anlamda  çocukluk  döneminin,  özel  durumu  ve  ayrıcalıkları  olan  bir 
‘geliúme ça÷ı’ oldu÷u anlaúılmıútır. Devletler tarafından çocukların korunmasına, 
e÷itilmesine  yönelik  kurumlar  oluúturulmuú,  örgütlenmelere  gidilmiútir.  Bu 
örgütlenmelerin,  uluslar  arası  düzeydeki  örne÷i  ise,  Birleúmiú  Milletler 
bünyesinde  yer alan UNICEF (Birleúmiú Milletler Çocuklara Yardım Fonu)’dur. 
Çocukların  dokunulmazlıkları  ve  haklarını  dile  getirmesi  açısından,  uluslararası 
düzeyde  benimsenen  Birleúmiú  Milletlerin  yayınladı÷ı  ‘Çocuk  Hakları  Evrensel 
Bildirisi’nin ayrı bir önemi vardır.  
 
Gerek  evrensel  düzeyde  yayımlanan  Çocuk  Hakları  Bildirisi,  gerekse  ulusal 
düzeyde  Türkiye’de  alınan  yasal  ve  toplumsal  önlemler,  bütün  çocukları  ana-
baba,  yakın  çevre  ve  toplumun  kötü  muamelesinden,  çocuk  sömürüsünden 
korumaya yeterli olamamaktadır. UNICEF kaynaklarına göre, her yıl dünyada 21 
milyon  çocuk  ölmekte;  176  milyon  çocuk  okula  gitme  olana÷ından  yoksun 
kalmaktadır.  Dört  yüz  milyon  çocuk  ise,  dengesiz  beslenme  sorunlarıyla  karúı 
karúıya  bulunmaktadır.  Yine  sayıları  yüz  milyonlara  ulaúan  çocuklar,  en  temel 
hakları  olan  aile  ortamında  bulunmaktan  uzakta,  kimsesiz,  yardıma  muhtaç 
durumdadırlar. 
 
Di÷er  taraftan  ise,  bir  aileye  sahip  oldu÷u  halde,  güvenlikten  yoksun,  fiziksel, 
ruhsal,  cinsel,  toplumsal,  zihinsel  geliúimi,  kiúili÷i  ve  yaúama  hakkı,  öz  ana-
babası,  yakın  çevresi  ve  toplum  tarafından  tehlikeye  sokulan  çocuk  sayısının  ne 
oldu÷u kesin olarak bilinememektedir. Fakat aile içinde anne ve babası tarafından 
ihmal edilip, kötü muameleye maruz bırakılan çocuk sayısının hastane, rehberlik 
merkezleri,  polis  ve  mahkeme  gibi  kurumlarda  tutulan  resmi  kayıtların  çok 
üstünde oldu÷u tahmin edilmektedir (Özdemir 1989: 33).     
 
 
II.1.4.Aile ve Çocuk 
 
Aile, evlilik ve kan ba÷ına, karı koca, ana-baba, çocuk ve kardeúler gibi iliúkilere 
dayalı olan en küçük toplum birimi, kurumu, bir iletiúim kurumu örne÷idir. Aile 

 
14 
içinde  bulundu÷u  bölgenin,  çevrenin,  toplumun  özelliklerini  taúır.  Yetiúen 
kuúaklara bu özellikleri aktarır. Böylece toplumun süreklili÷ini sa÷lar. 
 
Ailenin çocu÷un geliúimindeki en etkin yardımları da úöyle sıralanabilir: 
 
Aile; 
-
  Grup içinde dengeli bir birey olabilmesi için çocu÷a güven duygusu aúılar. 
-
  Onun sosyal kabul görmesi için gerekli ortamı hazırlar. 
-
  Toplumsallaúmayı  ö÷renebilmesi  için,  kabul  edilmiú  uygun  davranıú 
biçimlerini içeren birer model oluúturur.  
-
  Sosyal açıdan kabul edilmiú davranıú biçimlerinin geliúimi için rehberlik 
eder. 
-
  Çocu÷un  yaúam  ortamına  uyum  sa÷larken  rastladı÷ı  sorunlarına  çözüm 
getirir. 
-
  Uyum  için  gerekli  olan  eylemsel,  sözlü  ve  toplumsal  alıúkanlıkların 
kazanılmasına yardımcı olur. 
-
  Okul  ve  sosyal  yaúamda  baúarılı  olabilmeleri  için  çocu÷un  yeteneklerini 
uyarır ve geliútirir. 
-
  Çocu÷un ilgi ve yeteneklerine uygun arzuların geliúimine yardım eder. 
 
Kısaca,  ebeveynler  çocukları  için  bir  ö÷retmen  konumundadırlar.  Çocuklar 
toplumca  kabul  edilebilir  davranıú  kalıplarını  öncelikle  ailelerinden  ö÷renirler. 
Aileler  her  davranıúlarıyla  çocuklarına  model  olurlar  ve  taklit  edilirler.  Bu  süreç 
yo÷un  olarak  çocukta  dil  geliúiminin  oluúumu  ile  birlikte  baúlar  ve  devam  eder. 
Ebeveynler,  çocukları  dil  geliúiminde  belli  bir  noktaya  geldiklerinde  onlara 
toplumsal  süreç  içinde  uymaları  gereken  kuralları  açıklayabilir  bu  noktaya 
gelmeden  önce  ise  kuralları  aktarmak  için  davranıúlarını  kullanırlar  (Mangalcı 
2002: 13).  
 
Sa÷lıklı  aile  düzeni,  ailenin  gereksinimlerini  do÷al  olarak  karúılar  ve  ailenin  her 
bir  üyesi,  o  aileyle  olmaktan  mutludur.  Aile  üyelerinin  hepsi  görev  ve 
sorumluluklarını  do÷al  olarak  yerine  getirirler.  Sa÷lıklı  aile  düzeni  içinde  herkes 
sürekli  bir  geliúme  içindedir.  Aile  kendi  üyelerini  de÷erli  bulur  ve  aile  üyeleri 

 
15 
benlik de÷erlerini olumlu yönde geliútirir. Sa÷lıklı ailede etkili iletiúim vardır ve 
bu  yapı  insanların  psikososyal  yönden  olgunlaúmasını  temin  eden  temel  sosyal 
ba÷lamı oluúturur. 
 
Tüm  bu  sayılanların  aksine,  sa÷lıksız  aile  düzeninde  ise  gereksinimler 
karúılanamaz  ve  aile  üyeleri,  mutsuz  ve  doyumsuz  oldukları  halde,  bu  hastalıklı 
durumu devam ettirebilmek için çaba gösterir. Bu düzende, çocu÷un kendine özgü 
benlik geliútirmesine izin verilmez, herkesin boyun e÷mesi, itaatkâr olması istenir. 
Otoritenin  istedi÷i  yönde  davranıúlarını  düzeltmeyenler,  de÷iúik  yollardan 
cezalandırılır.  Bu  aile  yapısı  içinde  özellikle  geliúme  süreci  içindeki  çocu÷un 
süreç içindeki psikolojik ve sosyal olgunlaúması  sekteye u÷rar (Cücelo÷lu 1994: 
62). 
 
Yukarıda  ailenin,  çocu÷un  sosyalizasyonundaki  yeri  ve  önemi  üzerinde 
durulmuútur. Sa÷lıklı aile düzeni olarak  yukarıda belirtilen  yapıdaki ailelerde bu 
sistem  iyi  iúlemekte  ve  sorunlar  kolayca  aúılabilmektedir.  Bununla  birlikte  yine 
yukarıda  belirtilen  sa÷lıksız  aile  düzeninde,  do÷al  olarak  çocu÷a  iliúkin 
yaklaúımlarda  da  sorunlarla  karúılaúılabilmektedir.  Ebeveynler  çocuklarına  karúı 
aúırı  denetleyici,  disiplinli,  cezalandırıcı  ya  da  tam  tersi  aúırı  serbest,  ilgisiz  ve 
sevgisiz olabilmektedirler. Bunun sonucu olarak da çocu÷un sosyalizasyon süreci 
hasara  u÷ramakta,  kiúili÷inde  tüm  hayatını  etkileyecek  sorunlar  ortaya 
çıkabilmektedir (Mangalcı 2002: 14).