Ondokuzmayis üNøversøtesø sosyal b

II.1.18.4.Sosyal Ö÷renme Modeli 
 
Çocuk  istismarı,  çevresel  belirleyiciler  ve  karúılıklı  kiúisel  etkileúimlerin  ortaya 
çıkardı÷ı  davranıúlardır.  ønsanlar  kendileriyle  ve  baúkalarıyla  çatıúmaya 

 
59 
girdiklerinde, davranıúlarının sorun yarattı÷ını ö÷renmektedirler. Bu yüzden sorun 
olan davranıú saptanmalıdır. 
 
østismar  ve  ihmal  davranıúlarında  bulunan  anne-babalar,  kendi  ana-babalarını 
örnek  almaktadır  ve  çocuklarından  da  gerçekçi  olmayan  beklentileri  vardır.  Bu 
durum ‘kuúaklar hipotezi’ olarak adlandırılmaktadır. Kimi kuramcılar ise kuúaklar 
hipotezine  karúı  çıkmakta  ve  istismar  ve  ihmalin  birincil  nedeni  olarak  anne-
babanın güç yaúam koúulları ve duygusal baskı altında olmalarını göstermektedir. 
 
Kuúaklar hipotezine karúı çıkan bazı araútırmacılarsa her istismarcı anne-babanın 
çocuklu÷unun  istismar  edilmiú  oldu÷unun  söylenemeyece÷ini  savunmaktadırlar. 
Onlara  göre  çocu÷a  kötü  muamelenin  birincil  nedeni,  çocuklukta  görülen  úiddet 
de÷il, anne-babanın güç yaúam koúullarında yaúamasının sonucunda ortaya çıkan 
duygusal baskıdır.   
 
Sosyal  ö÷renme  kuramının  geliúimi,  biliúsel-davranıúçı  yaklaúımlarla  paralellik 
içermektedir.  Klasik  sosyal  ö÷renme  görüúüne  göre  çocu÷un  zihni,  do÷du÷unda 
boú bir levha gibidir. Bu boú levha  yaúam içinde öncelikle ebeveynlerden alınan 
davranıú kalıplarıyla dolmaktadır. Çocuk, istismarcı ebeveyn davranıúlarını örnek 
alabilir.  Üstelik  söz  konusu  kiúiler  yalnızca  úiddet  uygulama  yöntem  ve 
tekniklerini  almakla  kalmamakta,  aynı  zamanda  onların  mantık  ve  düúünce 
sistemini  de  almaktadırlar.  Biliúsel  davranıúçı  yaklaúıma  göre  de  bu  gerçekçi 
olmayan  ebeveyn  beklentileri  ve  olumsuz  yaúantıların  çocuklara  mal  edilmesi, 
istismar durumunu yaratmaktadır. Fiziksel çocuk istismarı, ebeveynlerin, olayları 
açıklamaya yönelik biliúsel yapılarından kaynaklanmaktadır. 
 
Sonuç  olarak;  sosyal  ö÷renme  modelinde,  yanlıú  ö÷renilen  davranıúların 
de÷iútirilmesi,  benlik  saygısı  ve  öz  denetim  sa÷lama  tekniklerinin  ö÷renilmesi 
yoluyla istismar ve ihmal davranıúlarının ortadan kalkması mümkündür.   
 
 
 
 

 
60 
II.1.18.5.Ba÷lanma Modeli 
 
Ba÷lanma modelinin istismarı ele alıúı, sosyal ö÷renme kuramının bazı yönlerinin 
farklı  bir  anlatımıdır.  Ainsworth  (1973),  Bowlby  (1979)  ve  Critenden  (1989)’a 
göre  çocukla,  çocuktan  sorumlu  bakıcı  kiúi  arasında  kurulan  erken  ba÷lılık 
iliúkisinin  niteli÷i,  daha  sonraki  ebeveyn-çocuk  iliúkisinin  belirleyicisidir. 
Çocu÷un  sosyalizasyon  süreci  ba÷lılık  iliúkisinin  ilk  yılında  baúlamaktadır. 
Ebeveynler  koydukları  kurallar,  uyguladıkları  disiplin  yöntemleriyle,  çocu÷un 
davranıúlarını düzenlemektedirler. Ebeveynin disiplin yöntemlerini aúırı yo÷un ve 
a÷ır  olarak  kullanması,  çocu÷a  kendini  yardıma  muhtaç  ve  çaresiz 
hissettirmektedir. 
 
øúte,  bu  noktada  ba÷lanma  modeli,  istismar  döngüsünü  açıklayabilir.  Bebeklik 
yıllarında  kiúi,  hayatta  kalmak  için,  ona  bakmakla  sorumlu  kiúiye  güçlü  bir 
ba÷lılık  geliútirmektedir.  Yaúamın  bu  ilk  yıllarından  itibaren  çocuk,  di÷er 
kiúilerden  farklı  bir  úekilde  o  kiúiyi  model  almaktadır.  Di÷er  kiúilerle  olan 
iliúkilerini  de  bu  modele  göre  düzenlemektedir.  E÷er  ebeveynin  tutumu  aúırı 
yönlendirici,  ba÷ımlılık  iliúkisini  destekleyici,  karúılıklı  yetersiz  duygusal 
geliúimin  bir  sonucu  olarak  ba÷ımlı  olursa  çocuk  ilerdeki  yıllarda  zarar 
görmektedir.  Çocuk  sosyal  geliúimi  ile  birlikte  baúkalarıyla  iletiúim  kurması 
gerekti÷inde,  bu  yetersiz  duygusal  geliúim  ve  ba÷ımlılık  iliúkisi  yüzünden 
sorunlar  yaúamaktadır.  Üstelik  çocuk,  ba÷ımlılık  boyutlarında  iliúkisi  oldu÷u 
ebeveyninden,  kaçınılmaz  olarak  yaúadı÷ı  ayrılmanın  verdi÷i  sıkıntıyı  da  aynı 
anda  yaúamaktadır.  Bu  durum  çocuklarda  çeúitli  duygusal  sorunlara  neden 
olabilmektedir. 
 
 
II.1.18.6.Sosyobiyolojik Model 
 
Sosyologlar tüm insanların kendilerini ve genlerini korumaya programlandıklarını 
savunmaktadırlar. Bunun yarattı÷ı baskı ve bu baskı ile oluúan istismar tamamen 
hayatta  kalmak  içindir.  Sosyologlar  üvey  ebeveyn  kavramına  büyük  önem 
vermektedirler,  çünkü  günümüzde  artan  boúanmalar,  ayrı  ebeveynler  do÷al  aile 

 
61 
yapısını bunun getirisi olarak da gen yapısını bozmaktadır. Bu durumun yarattı÷ı 
stresle birlikte ebeveynler çocuklarını daha fazla istismar edebilmektedirler. 
 
 
II.1.18.7.Biyolojik Model    
 
Araútırmalar,  biyolojik  faktörlerin  de  çocuk  istismarında  önemli  bir  faktör 
oldu÷unu  ortaya  koymaktadır.  østismar  eden  ebeveynlerin,  nörolojik  sorunları 
oldu÷unu  iddia  eden  bu  yaklaúımda,  biliúsel  aktivitelerin  minimal  düzeyde 
beyindeki  fonksiyon  bozukluklarından  etkilendi÷ini  savunmaktadır.  Yine  buna 
benzer  di÷er  araútırmalarda  da  istismarcı  ebeveynler  ve  istismarcı  olmayan 
ebeveynlerin  kıyaslanmasında  istismarcı  ebeveynlerin  di÷erlerine  oranla  farklı 
sa÷lık  sorunları  oldu÷u  saptanmıútır.  Bu  da  ebeveyn  olma  yetene÷ini  kısıtlayıcı 
bir etki yaratmaktadır (Mangalcı 2002: 55-58).   
 
 
II.1.19.Dünyada Kullanılan Baúlıca Önleme Programları 
 
Yo÷un  stres  zamanlarında  ailedeki  iúlevsizlikleri  yumuúatmak  için  müdahale 
programları uygulanmalıdır (Rentz ve di÷erleri 2007: 119).  
 
Çocukları  kötü  muameleden  korumak  için  hazırlanan  ilk  programların  birço÷u, 
ço÷unlukla  veya  yalnızca  bireysel  ve  aile  seviyesindeki  müdahalelere 
dayanmaktaydı.  Ancak  iletiúim  bazlı  stratejilerin  yoklu÷u  çocuk  istismarı  ve 
ihmaline maruz kalan çocukların sayılarında ya da sıklı÷ında topluluk faktörlerini 
göz  ardı  etmekteydi.  Tehlikeli  toplum  koúullarıyla  baú  etmeye  çalıúan  anne-
babalar,  çok  cezalandırıcı  veya  tam  tersine,  yetersiz  derecede  uyanık 
olabilmekteydi.  Bunun  aksine,  destekleyici  topluluklar,  riskli  çevrelerce 
oluúturulan tehditleri azaltabilmektedirler. Son yıllarda hazırlanan programlar ise 
çocuk  ihmal  ve  istismarını  birey-aile-toplum  üçgeninde  ele  almaya  baúlamıútır.  
(Mcdonell ve Melton 2008: 113-125). 
 

 
62 
Birçok  ülkede  çocuk  istismar  ve  ihmalini  önlemeye  yönelik  yeni  atılımların 
gerçekleútirildi÷i  görülmektedir.  Örne÷in,  825,000  belirlenmiú  vaka  bulunan 
Amerika Birleúik Devletleri’nde 2005  yılında 2,9 milyon rapor hazırlanmıútır ve 
bu  raporlar,  çocuk  istismarına  yönelik  çalıúmaların  altını  çizmiú;  ev  ziyaret 
programlarına,  aile  e÷itim  programlarına,  cinsel  istismar  önlemesine  ve  bedeni 
cezayı  yasaklayan  kanunların  etkinli÷ine  odaklanmıútır  (Krugman  ve  di÷erleri 
2007: 711).    
 
Son yıllarda dünyada kullanılan baúlıca önleme programları úu úekildedir; 
 
Krivacska’nın  PRISM  Programı:  Okul  öncesi  çocuklar  ile  ilkokul  döneminin 
ilk  sınıflarındaki  çocukların  farklı  geliúimsel  yeteneklerine  göre  düzenlenmiú 
aktiviteler  ve  kavramları  içermektedir.  Bu  program  çocuklara  sosyal  yeterlili÷i 
artırıcı e÷itim vermeyi hedefler. 
 
Hawai  Sa÷lıklı  Baúlangıç  Programı:  Bu  programın  temelini  risk  grubunda 
bulunan ailelerle yapılan ev ziyaretleri oluúturmaktadır. Bu nedenle ikincil önleme 
türleri içinde yer alır (Mangalcı 2002: 55-58).   
 
Ev  ziyareti  programları  çocuk  tacizini  önlemede  etkili  oluyorsa  da,  çocuk 
istismarı ve baú etme  yolları  yasal emirler ile de  yönlendirilmektedir (Mcdonald 
2007: 221-228). 
 
Diversion  Programları:  Yargılama  öncesi  çevirme  programı,  suçlama  sonrası 
çevirme  programı  ve  hukuk  öncesi  çevirme  programı  bulunmaktadır.  Üçü  de 
üçüncül önleme grubuna dahil programlardır. 
 
Yukarıda  adı  geçen  programların  yanı  sıra  çocuk  istismarını  önlemek  amacıyla 
alınan de÷iúik önlemler de geliúmiú ülkeler tarafından uygulanmaktadır. østismar 
eden  ana-babaya  ya  da  istismar  edilen  çocu÷un  ailesine  acil  ya  da  orta  vadede 
yardım vermek için tasarlanan bu çalıúmalar úöyle sıralanabilir: 
 
1.
  24 saat telefonla yardım hizmeti 

 
63 
2.
  Çocuk bakımı ve yetiútirmede ailelere danıúma hizmeti 
3.
  Sa÷lık ziyareti hizmetleri 
4.
  Sosyal çalıúma 
5.
  Bireysel psikoterapi 
6.
  Evlilik terapisi 
7.
  Grup terapisi 
8.
  Anonim ana-baba grupları 
9.
  Ev içi yardım 
10.
 Çocuklar için kriz üniteleri ve barınaklar 
11.
 Aile içi evde sa÷lanan terapi ortamı 
12.
 Çocuklar için terapiye yönelik gündüz bakımı 
13.
 Aile terapisi 
 
Yapılan  tüm  çalıúmalara  ra÷men  çocuk  istismar  ve  ihmali  programları  halen 
istenilen  düzeye  gelmemiútir.  Örne÷in,  çocuk  istismarını  engelleme 
programlarının ve anne-baba e÷itim programlarının, titiz metodolojiyle ve sonuç 
ölçümleriyle de÷erlendirilme ihtiyacı vardır (Krugman ve di÷erleri 2007: 711).  
 
Aileler  daha  iyi  iúleyebilmek  için  devletin  deste÷ine  muhtaçtır  ve  devlet  de  iyi 
iúleyen  ailelere  muhtaçtır.  Ancak  dünyada  birçok  devlet,  çocuk  istismarı  ve 
ihmalinin önlenmesi için yeterli dikkati göstermemektedir (Huntington 2007: 148-
153). 
 
 
II.1.20.Türkiye’de Kullanılan Baúlıca Önleme Programları 
 
Türkiye’de  birincil  önleme  kapsamında  de÷erlendirilebilecek  çok  de÷erli  iki 
program uygulanmaktadır.  
 
Bunlardan  birincisi  Ka÷ıtçıbaúı  ve  ekibi  tarafından  geliútirilen  ‘Erken  Destek 
Projesi’  ikincisi  ise  Yavuzer  ve  ekibi  tarafından  geliútirilen  ‘Ana-baba  Okulu’ 
isimli  e÷itimsel  programlardır.  Bu  programlar  istismarın  önlenmesinde  öncelikli 
olarak  ebeveynlerin  çocuk  geliúimi  ve  çocuk  istismarı  konusunda  e÷itilmesini 

 
64 
içerir.  Ailede  istismarın  ancak  bu  yolla  ortadan  kaldırılabilece÷i  temelinden 
hareket edilir.  
 
Erken  Destek  Projesi:  Yetersiz  çevrede  yetiúen  çocu÷un  geliúmesinin  eksik 
kaldı÷ını  gösteren  çok  yaygın  bulgulardan  yola  çıkılarak  hazırlanmıú  bir 
programdır. Pek çok araútırmanın bulgularından elde edilen bu sonuçlara göre de, 
anne  e÷itimi  ve  okul  öncesi  e÷itim  kurumunun  etkili  olaca÷ı  varsayımları 
tasarlanmıútır.  Proje  öncelikli  olarak  anneler  tarafından  evde  uygulanacak  bir 
e÷itim ve ardından çocu÷un çevresindeki kimselerin e÷itimini içermektedir. 
 
Anne-Baba  Okulu:  Anne-baba  okulu,  anne  ve  babaların  çocuklarına  karúı 
olumlu  tutum  ve  davranıúlar  geliútirmesine  yardımcı  olmak,  anne  ve  babalara 
çocukları  ile  nasıl  sa÷lıklı  bir  iletiúim  kurabileceklerini  anlatmak,  çocu÷un 
geliúme  süreci  içindeki  de÷iúimlerine  iliúkin  özelliklerini  aktarmaktan,  cinsel 
e÷itime  kadar  çocuk  ve  genci  ilgilendiren  farklı  konularda  anne  ve  babalara  ıúık 
tutmak amacıyla kurulmuútur.  
 
østismara  veya  ihmale  u÷ramıú  çocukların  geliúimsel  ve  davranıúsal  özelliklerini 
inceleyerek, bugünün istismar ve ihmal edilen çocuklarının, nasıl yarının istismar 
ve  ihmal  eden  ana-babalarına  dönüútüklerini  anlamak  zor  de÷ildir.  Yapılacak 
müdahale,  daya÷ı  veya  azarlamaları  durdurmakla  ya  da  fiziksel  bakım  úartlarını 
iyileútirmekle kalmamalıdır. Bu çocukların birço÷u, geliúimsel ve duygusal olarak 
hasara  u÷ramıútır  ve  bunu  aúmak  için  uzun  süreli  etkin  terapötik  yardıma 
gereksinimleri vardır.  
 
Denenmiú ve denenmekte olan veya uluslar arası düzeyde geniú çapta uygulanmıú 
olan  birçok  yaklaúım,  kendi  geçmiúimiz  ve  günümüzün  koúullarına  uygun 
olmadıkları  sürece,  geçerli  olamamaktadır.  Bu  yüzden  çözüm  yolu  olarak 
uygulanan  yöntem  her  ne  ise  öncelikle  söz  konu  yöntemin  içinde  bulunulan 
toplumsal  yapıya  uygunlu÷u  ve  uygulanabilirli÷i  mutlaka  göz  önüne  alınmalıdır 
(Mangalcı 2002: 55-58).   
 

 
65 
Benzer  úekilde  özürlülere  götürülecek  olan  hizmet  politikalarında  da,  ønsan 
Hakları  temelinde  özürlülerin  gereksinimlerini  karúılayabilecek  plan  ve 
programlar  hazırlanmalı  ve  uygulamalar  etkin  bir  sistem  içinde  denetlenmelidir 
(Altu÷gil 2008: 2-4). 
 
Altında birçok neden  yatan çocuk istismarı oldukça kompleks bir problemdir ve 
önleyici stratejilerin etkili olabilmesi için önleme amaçları úunları içermelidir. 
 
•  Ailelerin çocuk geliúmesi bilgilerini ve ailesel istekleri geliútirmek 
•  Aile-çocuk arasındaki iliúkiyi, duygusal ba÷ı ve iletiúimi artırmak 
•  Özel  gereksinimi  olan  çocukları  da  içeren  tüm  çocuklar  için  bakım 
stresleriyle baú etmede ailesel becerileri yükseltmek 
•  Ev ve çocuk yönetimi hakkında ailelerin bilgilerini artırmak 
•  Çocuk bakım yükünü azaltmak 
•  Aile izolasyonunu azaltmak ve destekleri artırmak 
•  Fakirli÷in aile üzerindeki uzun dönem sonuçlarını azaltmak 
 
Genel  olarak  önlemenin  üçüncül,  ikincil  ve  birincil  olmak  üzere  üç  ana  alanı 
kapsadı÷ı kabul edilir. 
 
 
Üçüncül Önleme 
 
Üçüncül  önleme,  istismar  edilmiú  olan  çocu÷un  yeniden  istismar  edilmesinin 
önlenmesidir.  Bu,  istismar  ortaya  çıktıktan  sonraki  tüm  hizmetleri  kapsar. 
Kimilerine  göre  bu,  uçurumun  kenarındaki  bir  çocu÷a  yardım  sa÷lamak  yerine, 
uçurumun  dibine  bir  ambulans  getirerek  çocu÷un  düúmesini  beklemekle  eú 
anlamlıdır. 
 
Yeniden  istismar  oranları,  üçüncül  düzeydeki  müdahalemizin  ne  derece  etkili 
oldu÷u  hakkında  fikir  vermektedir.  Üçüncül  koruma,  uzmanların  ve  toplumun 
üyelerinin çocuk istismarı olaylarını erken belirlemeleri için çalıúmasını içerir. 

 
66 
Üçüncül  önlemenin  amacı  çocu÷un  yeniden  istismar  edilmesini  önlemekle 
beraber,  kötü  muamelelerin  negatif  sonuçlarını  azaltmaktadır.  Üçüncül  önleme 
programları aúa÷ıdaki hizmetleri içermektedir: 
 
*Kısa  zaman  periyotları  úeklinde,  ailelere  e÷itilmiú  ruh  sa÷lı÷ı  danıúmanlarınca 
yo÷un aile koruma hizmetlerinin verilmesi, 
*Çocuklarını  istismar  etmeyen  ailelerin  ‘rol  modeli’  oldu÷u  ve  kriz  anında 
ailelerin desteklendi÷i aile programlarının olması, 
*Aile  fonksiyonları  ve  iletiúimi  geliútirmek  için  kötü  muamelelerin  görüldü÷ü 
çocuk ve aileler için ruh sa÷lı÷ı hizmetleri. 
 
 
økincil Önleme 
 
økincil  önleme,  yüksek  risk  gruplarının  belirlenmesidir.  økincil  önlemenin 
amaçları  yüksek  risk  gruplarının  belirlenmesi,  bu  kiúilerin  var  olan  hizmetleri 
kullanmalarının  sa÷lanması  konusundaki  stratejiler  ve  e÷er  gerekiyorsa  söz 
konusu  ailelere  ek  hizmetlerin  sunulması  olarak  özetlenebilir.  Bazen  bunlar  ek 
hizmetlere  gereksinim  duyan  aileler  de÷il,  var  olan  hizmetleri  uygun  biçimde 
kullanmakta sorunlarla karúılaúan ailelerdir (Uysal 1998: 33-34). 
 
 
Birincil Önleme 
 
Birincil  önlemenin  amacı;  tüm  çocukların  geliúimlerinin  iyi  biçimde 
sürdürülebilece÷i  ortamı  sa÷lamaktır.  Tüm  çocukların  ve  ailelerin  içinde 
bulundukları  koúulları  iyileútirebilmenin  yolu  sosyal  reformlardır.  Bir  toplum 
ço÷unlu÷unun  yaúam  düzeyini  yükseltici  her  úeyin,  aileler  ve  çocuklar  üzerinde 
olumlu  etkileri  olacaktır  (Kutsal  2004:  14).  Yaúam  düzeyinin  yükseltilmesinin 
yanında, aileler, anne-babalar ve sınıf ö÷retmenlerinin, uygun görev paylaúımı ve 
sosyal destek ile düzenli ve sürekli bir biçimde iletiúim içinde olmaları, duygusal 
ve  davranıúsal  problemlere  karúı  önemli  koruyucu  faktörler  arasında  yer  alır 
(ùimúek  ve  arkadaúları  2007:  883-899).  Kuúkusuz,  de÷iúikli÷i  sa÷lamanın  baúka 

 
67 
yolları  da  vardır.  Bunlar  tutumları  etkilemek  ve  e÷itimdir.  Topluluklar 
çocuklarına daha çok de÷er vermeye ve onların gereksinimlerine öncelik vermeye 
yöneltilmelidir.  Bu  da  ailelere  tek  tek  veya  tüm  toplumla  çalıúarak 
gerçekleútirilebilir (Uysal 1998: 36). 
 
østismar  sonucu  parçalanmıú  ailelere  ve  istismara  u÷ramıú  çocuklara  yapılan 
yardım,  destek  ve  tedaviler  düúünülürse  hekimli÷in  her  alanında  oldu÷u  gibi  bu 
alanda  da  henüz  daha  hastalık  ortaya  çıkmadan  önlenmesine  yönelik  olarak 
yapılan birincil koruma hastalık ortaya çıktıktan sonra sa÷altımına yönelik olarak 
yapılan  üçüncül  korumaya  göre  daha  ekonomik,  kolay  ve  insancıldır  (Kutsal 
2004: 28).   
 
Sonuç  olarak;  çocuk  istismarını  ortaya  çıkartan  devlet,  mesleki  uygulayıcılar  ve 
aileden  oluúan  üç  düzey  ve  üç  gruptaki  sistemler,  sürekli,  dinamik,  ço÷u  zaman 
hiyerarúik  olmayan  bir  süreç  içinde  karúılıklı  etkileúimde  bulunarak  birbirlerinin 
patolojisini  artırıp  ‘sistemin  kötüye  kullanılması’  denilen  olguyu  meydana 
getiririler.  Dolaysıyla  istismarın  önlenmesinde  bu  iúleyiúlerden  haberli  olunması 
ve çözümü için çalıúırken problemin bir parçası haline gelmemeye dikkat edilmesi 
çok önemlidir.  
 
Mcdonald  çocuk  istismar  kurbanlarını  tedavi  etmede  ve  de÷erlendirmede  bir 
yaklaúımın  seçilip  uygulanması  yerine  çok  disiplinli  bir  yaklaúım  tavsiye 
etmektedir (2007: 221-228). 
 
 
II.2.YURTDIùINDA YAPILAN ARAùTIRMALAR 
 
Dünyada,  korunmaya  muhtaç  çocuklar  alanının  bir  alt  dalı  olarak  ortaya  çıkan 
çocuk  istismarı  ve  ihmali  konusuna  araútırmacı,  hukukçu,  doktor,  psikiyatrist, 
sosyal  çalıúmacı  gibi  meslek  elemanları  ancak  son  yirmi-yirmi  beú  yıldır  ilgi 
göstermeye baúlamıúlardır. Yeni geliúen bir alan olması nedeniyle, çocuk istismarı 
ve ihmali üzerine yapılan çalıúma ve araútırmalar çok az olup, çocuk istismarı ve 
ihmali henüz bütün boyutlarıyla açıklı÷a kavuúturulamamıútır. Özellikle çocu÷un 

 
68 
duygusal  istismarı  ve  ihmali,  somut  ve  nesnel  verilerin  elde  edilmesi  güçlü÷ü 
nedeniyle araútırmacıların üzerinde çok az durdukları bir konu olmuútur.  
 
Ammerman ve arkadaúları (1989)’nın birden fazla engeli olan çocuklar üzerinde 
yaptıkları araútırmalarda; bu çocukların %66’sının ırzına zorla geçildi÷i, %40’ının 
birden çok kimse tarafından cinsel olarak istismar edildi÷i ve istismarcıların aile 
üyeleri oldu÷u sonuçları verilmiútir (Akt. Kutsal 2004: 34).  
 
Brunnquell ve arkadaúları (1981)’nın gerekçesi olsun ya da olmasın; ço÷u istismar 
edici  ebeveynin  çocuklarını  anormal  olarak  gördüklerini  saptamıúlardır.  østismar 
edilen  çocuklarda,  ebeveynin  odak  noktası  haline  gelen  özürleri  mevcuttur.  Bu 
ebeveynler çocuklarını kötü bir rakip ya da katlanılması ya da çekilmesi gereken 
a÷ır bir yük olarak görmektedirler.  
 
Chase  ve  Martin  (1970),  istismar  edilen  çocuklar  arasında  görülen  zihinsel 
gerili÷in sadece fiziksel istismara ba÷lı olmadı÷ını, kafa travması, bozuk ortamlar 
ve eksik beslenme gibi bir dizi faktörün mevcut oldu÷unu, ihmalin en sık görülme 
úeklinin yetersiz beslenme oldu÷u, bebek geliúiminin ilk yılının kritik bir yıl olup, 
en hassas dönem oldu÷u ve istismar edilme tehlikesinin söz konusu oldu÷u ve bu 
dönemde  yetersiz  beslenen  bebeklerin  zihin  engellili÷e  maruz  kaldı÷ını 
saptamıúlardır. 
 
Conway  ve  Kempe  (1974)  araútırmalarında  ihmal  edilen  çocuklarda  algılama 
eksiklikleri,  yorgunluk  ve  huysuzluk  davranıúlarının  yo÷un  olarak  gözlendi÷ini 
saptamıúlardır (Akt. Eratay 2000: 178-181). 
 
Halper’in  (1981) istismar edilmiú ve edilmemiú  çocukların  annelerini, babalarını 
ve kardeúlerini nasıl algıladıkları ile ilgili bir çalıúma yapmıútır. Örneklem grubu 
20  istismar  edilmiú  çocuk  ve  bu  çocukların  kardeúleri  (20)  ile  20  istismar 
edilmemiú  çocuk  ve  bunların  kardeúleri  (20)  olmak  üzere  toplam  80  zenci 
çocuktan  oluúmaktadır.  Araútırma  sonucunda  istismar  edici  aile  ortamındaki 
çocuklar  (istismar  edilmiú  ve  istismar  edilmemiú)  istismar  etmeyen  ailelerdeki 
çocuklara göre ebeveyn ve kardeúlerine karúı daha fazla olumsuz duyguya sahip 

 
69 
oldukları görülmüútür. Bir di÷er anlatımla bu çocukların ebeveyn ve kardeúlerine 
karúı olumlu duygu ve algıları daha azdır (Akt. Kars 1994: 58-59). 
 
Kempe,  Silverman,  Steele,  Droegemueller  ve  Silver  (1962)’in  ilk  defa  olarak 
Amerika’da  300  istismar  vakasını  inceledikleri  çalıúmalarında;  istismar  sonucu 
çocukların %11’inin öldü÷ü, %28’inin daimi hasara u÷radı÷ı sonucuna varılmıútır 
(Akt. Özdemir 1989: 47-48). 
 
Kent  (1976)  tarafından  yapılan  bir  çalıúmada  istismar  edilen  çocukların  zayıf 
sosyal  iliúkiler,  sinir  krizleri,  aúırı  itaatsizlik,  içe  kapanıklık  ve  hırçınlık  gibi 
karakteristikleri  oldu÷unu;  saldırgan  ve  aúırı  itaatsiz  çocukların,  ihmal 
yaúadıklarını ortaya koymuútur. 
 
Martin  (1976)  istismara  maruz  kalan  deneklerinin  %33’ünün  IQ  seviyesinin 
80’den  aúa÷ı  oldu÷unu  ve  %43’ünün  nörolojik  bozukluk  gösterdi÷ini; 
çalıúmasında  yer  alan  ve  normal  zekaya  sahip  istismara  maruz  kalmıú 
deneklerinin  ise  konuúmayı  ö÷renmede  geciktiklerini  saptamıútır  (Akt.  Özgür 
2004: 41-45). 
 
Merrel  ve  Holland  (1997)’in  ‘Geliúim  Gecikmeleri  Olan  ya  da  Olmayan  Okul 
Öncesi  Ça÷daki  Çocukların  Sosyo-Duygusal  Davranıúları’  araútırmasında; 
geliúimsel  gecikmeleri  olan  okul  öncesi  çocukların  ö÷retmenler  ve  ebeveynler 
tarafından  yapılan  ölçümlerde  geliúimsel  problemleri  olmayan  çocuklara  kıyasla 
daha az sosyal yeti seviyeleri ve daha yüksek problem davranıú seviyeleri oldu÷u 
yolundaki kanıtları ortaya konmuútur (Akt. Eratay 2000: 190).  
 
Morgan  (1979)  tarafından  devlet  okullarındaki  özel  sınıflarda  yetiútirilmiú  olan, 
istismar  edilen  ve  duygusal  açıdan  rahatsız  olan  çocuklar  ile  istismar  edilmemiú 
ve  duygusal  olarak  rahatsız  olan  çocuklar  arasındaki  fark  incelenmiú  ve 
çocukların  sergiledi÷i  davranıúlardan  karıúık  sonuçlar  elde  edilmiútir.  østismar 
edilen  çocukların  bir  kısmı  içe  kapanık  olmasına  karúın,  di÷er  çocukları  kötü 
davranıúa  sürüklerken  bir  kısmı  daha  saldırgan  davranıúlar  sergilemiútir. 
Çalıúmada yer alan istismar edilmiú çocuklar daha içgüdüsel davranıúlar, öfke ve 

 
70 
saldırganlık  sergilemiútir;  ancak  istismar  edilen  çocuklar  bu  davranıúları  temel 
alarak ba÷ırmak, yüksek ses çıkarmak, küsmek, kızgın yüz ifadeleri takınmak ve 
müstehcen hareketlerde bulunmak ile ifade etmiúlerdir (Akt. Sertler 2002: 52).  
 
Morse,  Sahler  ve  Friedman  (1970);  çalıúma  kapsamında  yer  alan  istismar  edilen 
çocukların  %29’unun  zihin  engelli  oldu÷unu  ve  %28’inin  de  belirgin  úekilde 
duygusal  rahatsızlı÷ının  oldu÷unu  bildirmiúlerdir.  Bu  araútırmacılar  tarafından, 
aile  düzeninin  bozuklu÷u,  yoksulluk  ve  sevgi  eksikli÷inin  yetiúme  ça÷ındaki 
çocukların  duygusal,  nörolojik  ve  zihinsel  geliúimi  engelledi÷i  sonucuna 
varılmıútır (Akt. Tercan 1995: 67). 
 
Rose  ve  Hardman  (1981);  normal  fiziksel  ve  psiko  sosyal  geliúimini  sürdüren 
çocukların istismar dolayısıyla özürlü oldu÷unu; bazı çocuklarda ihmal nedeniyle 
meydana  gelen  kafa  travmaları  nedeniyle  ortaya  çıkan  nörolojik  bozukluklar 
oldu÷u,  bazılarında  ise  ihmal  ve  istismardan  dolayı  zihinsel  özür  meydana 
geldi÷ini saptamıúlardır (Akt. Eratay 2000: 185). 
 
Ryerson  (1984)’un  engellilerle  yaptı÷ı  istismar  çalıúmalarında,  engellileri  cinsel 
olarak  istismar  edenlerin  %99’unun  çocuk  tarafından  bilinen  bir  kiúi  oldu÷u 
görülmüútür (Akt. Akdaú 2005: 39). 
 
Sandgrand,  Gaines  ve  Gren  (1976)  ilk  defa  olarak  etki-tepki  olgusunu 
inceledikleri istismar edilen çocukları örnekleme aldıkları çalıúmalarında, istismar 
edilen  çocukların  IQ’larının  önemli  oranda  istismar  edilmeyenlere  göre  düúük 
oldu÷u ileri sürülmüútür (Akt. Karaman 1993: 45). 
 
Soeffing,  Kline  ve  Chrastiansen  (1975)’in  çalıúmalarında  psikolojik  ve 
davranıúsal sorunlar ile istismar arasında güçlü bir ba÷lantı oldu÷u; istismar edilen 
çocukların  sosyal  etkileúim  ve  genel  fonksiyonlarında  anormallik  sergiledikleri, 
hırçınlık  ve  içe  kapanıklı÷ın  istismar  edilen  çocuklarda  en  sık  gözlenen 
karakteristikler  oldu÷u,  fiziksel  istismar  sonucu  korku,  zayıf  sosyal  iliúkiler, 
yıkıcılık,  hırçınlık  ve  içe  kapanıklık  davranıúlarının  yo÷un  olarak  gözlendi÷i 
ortaya konmuútur. 

 
71 
Tymchuk  ve  Andron  (1990)’un  ö÷renme  güçlü÷ü  olan  33  anne  üzerinde  yaptı÷ı 
araútırmasında  bu  annelerin  çocuklarını  istemeden  ihmal  ettikleri  ve  bedensel 
cezaya  da  az  baúvurdukları;  bu  anneler  çocuk  bakımı  ve  e÷itimi  konusunda 
bilgilendirildikten  sonra  çocuklarına  daha  iyi  baktıkları  ve  istismar  etmedikleri 
görülmüútür (Akt. Eratay 2000: 192-193).