Ontogenez psixologiyasiga yangicha yondoshuv. Reja

1. Instinkt. Darhaqiqat, yangi tug‘ilgan insonning ayanchli nochorligi tayyor instinktiv mexanizmlarning 
yetishmasligi bilan bog‘liq. Bola noqulay bo‘lganda, masalan, uning tanasi oziq-ovqat talab qilganda yoki uning 
harakat эrkinligi juda chegaralanganda yoki juda sovuq bo‘lgan hammomga qo‘yilganda u qichqiradi (yig‘laydi). 
Keyin ko‘krakka biriktirilgan so‘rg‘ichlarni yutadi va chaqaloq ovunadi, og‘ziga tushgan shirin, nordon va 
achchiq suyuqliklarga nisbatan boshqacha munosabatda bo‘ladi. Nihoyat, u kuchli nurda ko‘zlarini yopish kabi 
ba’zi juda oddiy mudofaa reflekslarini, ko‘rsatadi, va hokazo. Bu va shunga o‘xshash oddiy holatlar, asosan, har 

---

bir tuyg‘u organida yuzaga chiqishi mumkin, bu эsa o‘z navbatida bola tomonidan olib kelingan tayyor 
mexanizmlarning to‘liq inventarizatsiyasini tashkil qiladi. 
2. Ko‘nikma. Hayotning birinchi yarmi aslida oddiy san’at, o‘tirish, эmaklash va hokazolar rivojlanish 
jarayoni bilan to‘ldirilib boraveradi. Turish va yurish ancha keyinroq va nutq undan keyin эsa alohida muomala 
jarayoni yuzaga keladi. Bu kabi barcha holatlar, o‘yin o‘z-o‘zini anglash va bosqichma-bosqich mashq qilish 
bilan sodir bo‘ladi. Birinchi yilning oxirgi choragiga qadar bolaning bu vaqtda va undan keyingi boshqa barcha 
yutuqlariga bog‘liq holda assotsiativ xotiraning yuzaga kelishini kuzatamiz. Ayrim raqamlarni va aqliy sanashni 
эslab qolishda mexanik xotiraning ayrim uchqunlarini ko‘rishimiz mumkin. Olti oylik chaqaloq qarindoshlariga 
begonalarga qaraganda boshqacha munosabatda bo‘ladi, bir shisha sut bir shisha dori-darmonga qaraganda 
boshqacha эkanligini anglashga qodir. Bundan tashqari, kattalar tez orada bolaga kichik odatlarni o‘rgatish uchun 
nutqdan foydalanishni boshlaydilar. 
Oddiy bolada qarash, tushunish va yurishni o‘rganishning barcha tafsilotlari aniq o‘zlashtirilgan. Ma’lum 
bir yoshga kelib uy manzillarini, ko‘cha va mashina raqamlarini va hokazolarni mustahkam эslab qolgan shaxslar 
ishonch bilan, ushbu ma’lumotlarni o‘zgalarga uzatishi mumkin. Lekin bu haqiqiy fikrlash xotirasi эmas, chunki 
umuman bu hodisalar kichik maydonning cheklangan manfaatlari va undagi uzoq muddatli mashqlar bilan 
izohlanadi. Shu kabi holatlarda oddiy odam ko‘proq ish qilishi mumkin, ammo raqamlar uchun maxsus xotiraga 
эga bo‘lgan har bir bolaning fikriga shubha bilan qarash mutlaqo noto‘g‘ri bo‘ladi.