Международный научный журнал
№
9
(100),
часть
2
«
Научный
импульс
»
апреля
, 202
3
1095
OPERON VA TRANSKRIPTONLARNING SXEMATIK TUZILISHI. TRANSPAZONLAR YOKI
MOBILE GENLAR
Ismoilova Dilnora Shuhratbek Qizi
Andijon Davlat Pedagogika Instituti Biologiya yo’nalishi talabasi
Annotatsiya:
Ushbu tezisda transkripsiya jarayoni haqida qisqacha ma’lumot, Operon
va transkriptonlarni sxematik tuzilishi va transkripsiyaning birligi sifatida o’rganilishi haqida
ma’lumotlarga ega bo’lishingiz mumkin. Shuningdek, siz transpazonlar yoki mobile genlar
haqidagi bilimlaringizni oshirishingiz mumkin.
Kalit so’zlar:
transkripsuya, transkripton, Operon, transpazon, RNK-polimeraza, gen,
RNK, DNK.
Annotation:
In this thesis, you can get a brief overview of the transcription process,
the schematic structure of the operon and transcriptons, and the study of transcription as a
unit. You can also improve your knowledge about transposons or mobile genes.
Key words:
transcriptase, transcripton, Operon, transpason, RNA polymerase, gene,
RNA, DNA.
Аннотация:
В этой диссертации вы можете получить краткий обзор процесса
транскрипции, схематической структуры оперона и транскриптонов, а также
изучения транскрипции как единицы. Вы также можете улучшить свои знания о
транспозонах или мобильных генах.
Ключевые слова:
транскриптаза, транскриптон, оперон, транспазон, РНК-
полимераза, ген, РНК, ДНК.
Transkripsiyajarayonitirikhujayralardairsiyaxborotniko’chirilishiniamalgaoshirilishining
birinchibosqichihisoblanadi.
PrakariotlardaDNKmatrisasiasosidai-
RNKmolekulasinisintezlanishibilanifodalanadivabujarayonRNK-
polimerazafermentiorqaliamalgaoshadi. RNK-polimeraza fermenti
pramatorga birikib, DNK
qo’sh zanjirini ajratadi va zanjirlarning biridan nusxa oladi. Ferment zanzir bo’ylab siljiydi va
komplementarlik prinspi asosida i-RNK zanjiri hosil bo’ladi. i-RNK DNK matritsasidan uziladi
DNK qo’sh zanjiri tiklanadi. Eukariotlarda ribasomalar, transport va information RNK
sintezi uchun alohida RNK polimeraza mavjud. Transkripton va Operonlar o’zoro funksianal
bog’langan genlardan iborat va eukariotlarda bu genlar monogen hisoblanadi. Ba’zi
viruslarda teskari transkriptaza fermenti orqali axborot RNK dan DNK ga o’tkazilishi
mumkin va bu jarayon tezkari transkripsiya deyiladi.
Operon regulyutsuiyasi prokariot va bakteriofaglarda genlar faoliyatini tartibga
solishning asosiy mexanizmi hisoblanadi. Operon transkripsiyasi
bitta m-RNK molekulasi
uchun repressor oqsili nazorati ostida amalga oshiriladigan genetik materiallarning bir
qismi hisoblanadi. Operon metabalitning biosintezida ketma-ket qadamlarni amalga
oshiradigan oqsillarni kodlovchi, bir-biri bilan chambarchas bog’lovchi
strukturaviy
Международный научный журнал
№
9
(100),
часть
2
«
Научный импульс
»
апреля
, 202
3
1096
genlardan tashkil topgan. Har bir Operon tarkibiga promouter, operator va terminatorlar
kiradi. Operator RNK polimerazani DNK zanjiri bo’ylab harakatlanishiga to’sqinlik qiladigan
va fermentlarning sinteziga halaqit beradigan maxsus protein repressor bilan bog’lash
mumkin. Shunday qilib hujayralarda tegishli repressor oqsillari mavjudligiga qarab genlarni
yoqish va o’chirish mumkin.
Transpazonlar yoki mobile genlar genomda joylashishini o’zgartirishi mumkin bo’lgan
DNK qismi. Ko’chish hodisasi transpozitsiya deb ataladi
va ularni bir pozitsiyadan
ikkinchisiga o’zgartirishi va xromosoma ichida harakatlanish yoki xromasomani o’zgartirishi
mumkin. Transpazonlar barcha genomlarda juda ko’p sonda mavjud. Ular bakteriyalar va
xamirturish ichida keng o’rganilgan. Transpazon elementlar transpozitsiya mexanizmini
hisobga olgan holda 2 guruhga bo’linadi: 1-guruh RNK oralig’idan foydalaniladigan
retrotranspazonlar, 2-guruh DNK oralig’idan foydalaniladigan sensusstricto.
Transkriptsiya jarayonining borishi haqida qisqacha ma’lumot berib o’tdik. Bunda
Operon va transpazonlarning tuzilishi va vazifasi haqida tushunchaga ega bo’ldik. Bu
maqoladan siz o’zingizga kerakli ma’lumotlarni bilib olgan bo’lsangiz
va bu sizga foyda
bergan bo’lsa biz xursandmiz. Keying safar ham sizga kerakli ma’lumotlarni berishdan
mamnun bo’lamiz. E’tiboringiz uchun raxmat!
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Biolagik kimyo va malekulyar biologiya. Majmua
2.
N.Valixanov va N.Dolimov. Biologik kimyo va malekulyar biologiya . 2- qism.2015
yil
3.
M.N.Valixanov. Bipkimyo 2009 yil
4.
X.To’raqulov- Biokimyo 1995 yil