Opportunities for the head of a preschool to innovate in

ASOSIY QISM 
Boshqaruv faoliyati deganda, maktabgacha ta’lim nirivojlantirishga va mutaxassis shaxsini 
ijodiy o‘z- o‘zinianglashga qaratilgan tashkiliy, loyihalash, prognozlash, muvofiqlashtirish va 
boshqarish funksiyalarida namoyon bo‘ladigan ta’lim sub’ektlari faoliyatini tizimli va ijodiy tartibga 
solish jarayoni tushuniladi. Tadqiqotda keltirilgan boshqaruv va boshqaruv faoliyati tushunchalarini 
aniqlashga turli yondashuvlar tahlili mutaxassisning boshqaruv kompetentligining mohiyatini 
tushunish uchun asos bo‘lib, uning tarkibi va tuzilishi boshqaruvning fenomenologik xususiyatlariga 
mos keladi. Boshqaruv faoliyatiga doir masalalar xorijiy va mahalliy olimlar ilmiy tadqiqotlari 
asosida o‘rganib chiqildi.
Boshqaruv nazariyasi va amaliyoti o‘zaro hurmat, hamkorlik, ishonch, javobgarlik, 
kompetentlik, teskari aloqalar, o‘zini o‘zi rivojlantirish tamoyillarida to‘liq aks etdi. Ushbu 
tamoyillar pedagogik menejment, ta’lim muassasalarini boshqarish nazariyasi va amaliyoti, shu 
jumladan maktabgacha ta’lim tizimida muammolarni xal etish uchun asos bo‘lib xizmat qildi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish mexanizmi daikkita element o‘zaro ta’sirqiladi: 
boshqariladigantizim (boshqaruv ob’ekti) va boshqarish tizimi (boshqaruv sub’ekti). Boshqaruv 
ob’ekti: maktabgacha ta’lim tashkiloti va uning tarkibiy bo‘limlari; pedagoglar tarkibi; iqtisodiy 
resurslar; o‘quvjarayoni. Boshqaruv sub’ekti har qanday ob’ektni boshqarish kompetentligiga ega 
kollektiv organi yoki boshqaruvchi shaxsi (maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbari; tarbiyachi-
metodisti) bo‘lish imumkin. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotining kompetentli rahbari 

---

Oriental Journal of Education
 
ISSN: 2181-2764
 
www.supportscience.uz/index.php/oje

 
120 
nafaqat ma’lum bir maxsus, kasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lgan shaxs, balki jamoada ishlay oladigan, 
mustaqil qarorlar qabul qila oladigan, tashabbus ko‘rsatadigan, innovatsion makonda ishlay oladigan, 
malakali menejer bo‘lishi lozim. 
Maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbarining boshqaruv kompetensiyasi – bu maktabgacha ta’lim 
tashkilotlarida rahbarning boshqaruv funksiyalarini professional ravishda bajarishga tayyorligi va 
qobiliyatini belgilab beruvchi, bilimlarni, qadriyatlarni, kommunikativ va tashkiliy-uslubiy faoliyat 
tarkibiy qismlarining yig‘indisidagi ajralmas shaxsiy-kasbiy tavsif bo‘lib, buboshqaruv vazifalarini 
samarali olib borishni ta’minlaydi. 
Boshqaruv kompetensiyalarini belgilaydigan bir qator umumiy qoidalar mavjud.Bular: 
rahbarning shaxsiy va kasbiy fazilatlari bilan belgilanadigan umumiy tavsif; intellektual, hissiy va 
kuchli irodali ta’lim, insonning hayotiy pozitsiyas ibilan bog‘liq, insonparvar, demokratik, shaxsga 
yo‘nalganlik; kasbiy faoliyat, boshqaruv nazariyasi va amaliyoti, kengijtimoiy va madaniy fikrlar, 
fikrlashning moslashuvchanligi sohasidagi fundamental bilimlar; jamoa bilan ishlash, konstruktiv 
shaxslar aro munosabatlarni qurish, muloqot qobiliyatiga ega bo‘lish malakasi; harakatchan bo‘lish, 
odatiy va odatiy bo‘lmagan vaziyatlarda tez qaror qabul qilish, yangilikka tayyorgarlik. 
Rivojlangan mamlakatlarning aksariyatida rahbarlarning uzluksiz kasbiy rivojlanishi ta’lim 
tashkiloti faoliyatini takomillashtirishning asosiy sharti hisoblanadi. Ammo rahbarlarning boshqaruv 
mahorati nimani anglatishi haqida tushunchalar turli mamlakatlarda turlicha bo‘lgani kabi, mazkur 
boshqaruvni rivojlantirish mexanizmlari ham turlichadir. Shu maqsadda Angliya, AQSh, Germaniya, 
Finlyandiya, Singapur, Yaponiya davlatlarining MTT rahbarlari malakasini oshirish tizimi borasidagi 
tajribalar tahlil qilindi. Jahon tajribalari tahlili shuni ko‘rsatdiki, maktabgacha ta’lim tashkiloti 
rahbari har kun o‘z ustida ishlashi va o‘z kasbiy tayyorgarligi doirasida o‘zlashtirgan bilimlarini 
notanish vaziyatlarda qo‘llay olishi zarur. 
Kompetentli yondashuvning nazariy qoidalaridan kelib chiqadiki, malaka oshirish jarayonida 
rahbarlarning boshqaruv kompetensiyalarini takomillashtirishda o‘qitishning asosiy qismi amaliy 
vazifa (vaziyat) bo‘lishi, faoliyatni amalga oshirish usullarini ishlab chiqishi, ko‘nikmalarni 
shakllantirishi va menejmentlik faoliyatida tajribaga ega bo‘lishi lozim. Ammo ushbu faoliyatni 
simulyatsiya shakllaridan foydalanish orqali o‘quv jarayonida individual yoki o‘quv 
mashg‘ulotlarining bir qismi sifatida maxsus modellashtirish mumkin.Masalan: boshqaruv amaliyoti, 
o‘ziga xos o‘yin ko‘rinishdag isimulyatsion amaliy boshqaruv va xokazolar. Rahbar boshqaruv 
kompetentligini shakllantirish jarayonida rahbarlar faoliyatini amaliy jihatdan yo‘naltirish, ta’lim 
metodlari (assesment, keysstadi) o‘yin simulyatsiyasi (simulyatsiya, biznes, rolli o‘yin)dan 
foydalangan holda tajribala ro‘tkazishni amalga oshirish muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Maktabgacha ta’lim tizimi innovatsiyasi deb – maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim-tarbiya va 
boshqarishning yangi usullarini yaratilishi, maktabgacha ta’lim tizimi faoliyatiga tadbiq etilishi, 

---