Opshirdi: Qabul

T opshirdi:
Qabul qildi:
Guruh:


Nomonov M.
Xomidov E.
612- 18


1- A maliy mashg’ulot


Mavzu: MATLAB tizimining imkoniyatlari
Ishdan maqsad: MATLAB tizimining imkoniyatlari bilan tanishish.


MATLAB v aqt si novi dan o’tgan matemati k hi sobl arni av tomatl ashti ri sh
ti zi ml ari dan bi ri di r. U matri tsavi y amal l arni qo’llashga asoslangan. Bu narsa
ti zi mni ng nomi — MA Trix LA Boratory - matri tsavi y l aboratori y ada o’z aksi ni
topgan.
Matri tsal ar murakkab matemati k hi sobl arda, j uml adan, chi zi ql i al gebra
masal al ari ni y echi shda va di nami k ti zi mlar hamda ob’ektlarni model l ashda keng
qo’llaniladi. Ul ar dinamik tizimlar vaob’ektlarning holat tenglamalarini av tomati k
rav i shda tuzi sh va y echi shni ng asosi bo’lib hi sobl anadi . Bunga MA TLA Bning
kengaytmasi Simulink misol bo’lishi mumki n.
Hozi rgi vaqtda MATLAB i xti sosl ashti ri l gan matri tsav i y tizim chegaralaridan
chi qi b uni v ersal i ntegral l ashgan komp’yuterda model l ash tizi mi ga ayl andi .
Umuman ol ganda, MATLAB matemati kani ng ri voj l ani shi dav omi da to’plangan
matemati k hisoblashlarbo’yicha taj ri bani o’zida mujassamlashtirgan va uni graf i k
vi zual l ash va ani matsi ya vosi tal ari bi lan uyg’unlashtirilgan. MATLAB tizi mi
ilova qi l i nadi gan katta haj mdagi huj j atl ar bi lan bi rgal i kda EHMni matemati k
ta’minlash bo’yicha ko’p toml i ma’lumotnoma (bi l di rgi ch, spravochnik) vazi f asi ni
baj ari shi mumki n.
MATLAB tizi mi ni Moler (S. V. Mol er) ishlab chiqqan va 70-yillarda undan
katta EHMlarda keng foydalanilgan. MathWorks Inc firmasining mutaxassisi Djon
Litl (John Little) 80- yillarning boshlarida IBM PC, VAX va Macintosh klassidagi
komp’yuterlar uchun PC MATLAB tizi mini tay y orl agan. K eyinchali k MATLAB
tizi mi ni kengay ti ri sh uchun matemati ka, dasturlash va tabi i y f anl ar bo’yicha
j ahondagi eng yirik ilmiy markaz l ar jalb qi l i ngan. Hozi rgi vaqtda ti zi mni ng eng
yangi versi yasi yal ari MATLAB-6 va MATLAB-7 mavjud.


MATLAB tizimini ng vazi f asi har xil turdagi masal al arni y echi shda
f oydal anuvchi l arni an’anaviy dasturlash tillariga nisbatan afzalliklarga egabo’lgan
va i mkoni yatl ari keng model l ash vosi tal ari bi lan ta’minlashdir. MA TLA Bning
i mkoni yatl ari juda keng. Undan hisoblashlarni bajarish va modellash uchun fan va
texnikaning har qanday sohasida foydalanish mumkin.


MATLAB asosan quyidagi vazi f al arni bajarish uchun ishlatiladi:
• matematik hisoblashlar;
• al gori tml arni y arati sh;


• model l ash;


• ma’lumotlarni tahl i l qi li sh, tadqiq qilish va vizuallashtirish;
• ilmiy va injenerlik grafikasi;





• i l oval arni ishlab chiqish va boshqalar.


MATLAB ochiqarxitekturaga ega, ya’ni mavjud funktsiyalarni o’zgartirish va
yaratilgan xususiy funktsiyalarni qo’shish mumkin. MATLAB tarki bi ga ki ruv chi
Si mul i nk dasturi real tizim va quri l mal arni f unktsi onal bl okl ardan tuzi l gan
modellar ko’rinishida kiritib imitatsiya qilish i mkoni yati ni beradi . Si muli nk j uda
katta va foydalanuvchilar tomonidan yanada kengaytirilishi mumkin bo’lgan
bl okl arni ng bi bl i otekasi ga ega. Bl okl arni ng parametrlari sodda vosi tal ar
yordamida kiritiladi va o’zgartiriladi.
Si mul i nk y uz dan orti q bi ri kti ri lgan bl okl arga ega. Bl okl ar vazi f al ari ga mos
holda guruhlarga bo’lingan: signallar manbalari, qabul qilgichlar, diskret, uzluksiz,
chiziqli bo’lmagan, matematik funktsiyalar va jadvallar, signallar va tizimlar.
Foydal ani l uvchi blok va bibliotekalaryaratish funktsiyasiga ega bo’lganligi sababli
Simulinkda qo’shimcha ravishda kengayuvchi bloklar bibliotekasini hosil qilish
mumki n. Bi rikti rilgan va f oydal ani l uvchi bl okl arni ng f unktsi onal l i gi ni sozlashdan
tashqari, bel gi ( znachok) va dialoglardan foydalanib foydalaniluvchi interfeys hosil
qilish ham mumki n, Maxsus mex ani k, el ektr va dasturi y komponentl arni ng
(motorlar, o’zgartkichlar, servo-klapanlar, ta’minlash manbalari, energetik
quri l mal ar, filtrlar, shi nal ar, modeml ar va boshqa di nami k kompanentlar)
i shl ashi ni model l ashti ruv chi bl okl ar yaratish mumkin. Y aratilgan blokni kel aj akda


foydalanish uchun bibliotekada saqlab


qo’yish


mumki n.


K eyi ngi yillarda l oyi hachi l ar matemati k ti zi ml arni ng i ntegratsi y al ashuv i ga va
ul ardan bi rgal i kda f oydal ani shga katta e’tibor bermoqdalar. Murakkab matematik
masal al arni bir necha tizi ml ar y ordami da y echi sh eng y ax shi va mos v osi tal arni
tanlash imkoniyatini beradi va olinadigan natijalarning ishonchliligini ortti radi .
MATLAB tizi mi bilan keng tarqalgan matematik tizimlar ( Mathcad, Mapl e
va Mathemati) i ntegral l ashuv i mumki n. Matematik ti zi ml arni zamonav i y matnl i
protsessorlar bi lan birlashtirishga intilish ham mavjud. Masal an, MATLAB yangi


versi yal ari ni ng vositasi
protsessorlarida tay y orl anay otgan huj j atni ng kerakl i j oylari ga


— Notebook — Word 95/97/ 2000/X R matn
MATLAB


hujjatlari va sonli, jadval yoki grafik ko’rinishdagi hisoblash natijalarini qo’yish
imkoniyatini beradi. Natijada “jonli” elektron kitoblarni tayyorlash mumkin.
Ul arda namoy i sh qilinayotgan misollarni operativ tarzda o’zgartirish mumkin.
Masalan, boshlang’ich shartlarni o’zgartirib, masal ani y echi sh nati j al ari ni ng
o’zgarishini kuzatish mumkin. MATLAB 6 da graf i kl arni Mi crosof t PowerPoint
slaydlariga eksport qilishning takomillashgan vositalari hamko’zda tutilgan.
MA TLA Bda ti zi mni kengay ti ri sh masal al ari max sus kengay ti ri sh paketlari -
Toolbox asbobl ar to’plami y ordami da hal qi li nadi . Ul arni ng ko’plari boshqa
dasturlar bilan integratsiyalashuv uchun maxsus vositalarga ega. MATLAB tizi mi
bl okl ar ko’rinishida beri l gan, di nami k ti zim va quri l mal arni model l ash uchun


y arati l gan


Si mul i nk dasturi y tizi mi bi lan ham i ntegratsi y al ashgan. V izual-
Si mul i nk murakkab


yo’naltirilgan dasturlash pri ntsi pl ari ga asoslangan


quri l mal arni yuqori aniqlikda modellash imkoniyatini beradi .


O’z nav bati da boshqa ko’plab matemati k ti zi ml ar, masal an, Mathcad va
Mapl e MATLAB bi lan ob’ektli va di nami k bog’lanishi mumki n. Nati j ada ul ar
MA TLA Bdagi matri tsal ar bi lan i shl ashni ng ef f ekti v vosi tal ari dan f oy dal ani shl ari





mumki n. Komp’yuter matemati k tizi ml ari ni ng bunday i ntegratsi y al ashuv
tendentsiyasi shubhasiz keyinchalik ham davom etadi.
MATLAB — kengayuvchi tizi m, uni har xil turdagi masal al arni y echi shga
oson moslashtirish mumkin. Uning eng katta afzalligi tabi i y yo’l bilan kengayishi
va bu kengay i sh m- fayllar ko’rinishida amal ga oshi shi di r. Boshqacha aytganda,


ti zi mni ng kengay i shl ari


komp’yuterning qatti q di ski da saqlanadi va


MA TLA Bning bi ri kti ri l gan (i chki ) f unktsi yal ari va protseduralari kabi kerakl i
vaqtda foydalanish uchun chaqiriladi.


Tizimning qo’shimcha pog’onasini toolbox kengay tmal ar paketi tashki l etadi .
U ti zi mni turl i sohalardagi masal al arni yechishgayo’naltirish i mkoni yati ni beradi .
Bunday sohalarga mi sol tari qasi da matemati kani ng max sus bo’limlari, fizika va
astronomi y a, tel ekommuni katsi y a vosi tal ari , matemati k model l ash, hodi savi y
boshqari l uv chi ti zi ml arni loyihalash va boshqa sohalarni keltirish mumkin. X ulosa
qilib aytganda, MATLAB foydalanuvchilarning masalalarini yechish uchun yuqori
daraj adagi mosl ashuvchanl i kka ega.
MATLAB tizi mi kuchl i matemati k-yo’naltirilgan yuqori daraj al i dasturlash tili
si f ati da y arati l gan. Bunday yo’nalish ti zi mni ng af zal li kl ari dan bi ri bo’lib
hi sobl anadi va uni yangi , yanada murakkab matemati k masal al arni y echi sh uchun
qo’llash mumki nl i gi dan dalolat beradi.


MATLAB tizi mi BASICgao’xshash (Fortran va Paskalning ayrim elementlari
hamqo’shilgan) kirish tiliga ega. Dasturko’plab komp’yuterdan f oydal anuvchi l ar
uchun tanishbo’lgan an’anaviy usulda yoziladi. Bundan tashqari tizim dasturlarni


har qanday matn tahri rl agi chi


y ordami da tahri rl ash i mkoni yati ni beradi .


MATLAB o’zining sozl agi chl i tahri rl agi chi ga ham ega.


MATLAB tizi mi ning tili matemati k hi sobl ashl arni dasturlash sohasida har
qanday mavj ud yuqori daraj adagi uni v ersal dasturlash ti l l ari dan boy roqdi r. U
hozi rgi vaqtda mavj ud bo’lgan dey arl i hamma dasturlash vosi tal ari ni amal ga
oshi radi , j uml adan, ob’ektga-mo’ljallangan va vi zual dasturlashni (Si mul i nk
vosi tal ari y ordami da) ham. Umuman ol ganda, MATLAB ti zi mi dan f oydal ani sh
taj ri bal i dasturl ovchi l ar uchun o’z f i krl ari va g’oyalarini amal ga oshi ri sh uchun
cheksiz imkoniyatlar beradi.


MATLABni ishga tushirish va dialog rejimida ishlash


MA TLA Bni i shga tushi ri sh uchun i shchi stol ni ng pastki chap burchagida
j oyl ashgan Pusk (Start) tugmasi bosi l adi va MA TLA Bning o’rnatilgan v ersi y asi
tanlanadi (1- rasm).





1- rasm. MATLABni ishga tushirish


MATLAB ishga tushgandan keyin ekranda uning asosiy oynasi paydobo’ladi
(1- rasm) va u komandal ar ( buy ruql ar) rej i mi da i shl ashga tayyor hol ga kel adi .
Odatda bu oyna to’liq ochi l maydi va ekranni ng f aqat bir qismini egal l aydi . Ustki
o’ng burchagida joylashgan uchta tugmadano’rtadagisini bosishyo’li bilan oynani
to’liq ochish mumkin. CHapdagi tugma bosilganda oyna yopiladi, o’ngdagi tugma
bosilganda esa MATLABning ishlashi to’xtatiladi.


2- rasm. MATLAB oynasining ishga tushirilgandan va oddiy hisoblar


bajarilgandan keyingi ko’rinishi





MATLAB bi lan i shl ash seansini sessiya (session) deb atash qabul qi l i ngan.
Sessi y a, mohi y ati j i hati dan, f oydal anuvchi ni ng MATLAB tizi mi bi lan i shl ashi ni
aks etti ruv chi j oriy huj j at bo’lib hi sobl anadi . Unda ki ri ti sh, chi qari sh satrl ari va
xatolarto’g’risida axborotbo’ladi. X otiraning ishchi sohasida joylashgan sessiyaga
ki ruv chi o’zgaruvchilar va f unktsi yal arni ng tavsi f l ari ni ( sessi y ani emas) . mat
f ormatl i fayl shakl i da diskka Sav e ( Saql ash) buyrug’i y ordami da yozib olish
mumki n. Load (Y uklash) buyrug’i y ordami da ma’lumotlar di skdan i shchi sohaga
yukl anadi . Sessi y ani ng f ragmentl ari ni Di ary (K undal ik) buyrug’i y ordami da
kundalik shaklida rasmiylashtirish mumkin.
Tizim bilanto’g’ridan – to’g’ri hisoblashlar rejimida ishlash, dialog xarakterda
bo’lib “savol beri l di , j avob olindi” tarzi da kechadi . Foy dal anuv chi buy ruql ar
satri da kl avi atura y ordami da hi sobl anadi gan i f odani teradi , agar zarur bo’lsa uni
tahri rl ay di va ENTER klavishasini bosish bilan kiritishni tugal l aydi (2- rasm).


3- rasm. Tizim bilanto’g’ridan – to’g’ri hisoblashlar rejimida ishlash


Misol uchun yuqoridagi rasmda 2+3 ifodani va sin(I) ni hisoblash keltirilgan.
Bunday sodda misollardan ham quyidagi xulosalarga kelish mumkin:


•


boshlang’ich ma’lumotlarni ki ri ti shni ko’rsatish uchun » si mvol i dan
f oydal ani l adi ;


•
•


ma’lumotlar oddiy matn tahrirlagichi yordamida kiritiladi;
i f odani hi sobl ash nati j al ari ni chi qari shni bl oki rov ka qilish ( v aqti ncha
to’xtatib turish) uchun undan keyin ; belgisini (nuqta vergul) qo’yish
kerak;


•


agar hisoblash natijalari uchun o’zgaruvchi ko’rsatilmagan bo’lsa
MA TLA Bning o’zi anso’zgaruvchisini tayinlaydi;





•


o’zlashtirish belgisi sifatida matematiklar uchun odatiy bo’lgan
tengl i k bel gi si = ishlatiladi ( ko’pgina boshqa dasturlash tillari va
matematik tizimlarda qabul qilingan tarkibiy belgi :=emas) ;
chiqarish satrlarida» bel gi si bo’lmaydi;
bi ri kti ri l gan f unktsi yal ar ( masal an, si n) ki chi k harf l ar bi lan yozi ladi ,
ul arni ng argumentl ari yumaloq qavs ichidako’rsatiladi;
dialog «savol berildi, javob olindi» tarzida kechadi;


•
•


•


A yrim hol l arda tartibga sol i ngan sonl ar ketma- ketl i kl ari ni f ormatl ash tal ab
qi li nadi . Bunday ketma- ketl i kl ar v ektorl arni yoki graf i kl arni quri sh v aqti da
abstsi ssal arni ng qi ymatl ari ni hosi l qilish uchun zarur bo’ladi. Sonl ar ketma-


ketl i kl ari ni formatlash uchun MATLAB tizimida :
i shl ati l adi :


(ikki nuqta) operatori