O‘quv jarayoniga media ta’limning integratsiyasi ilxomjon Aldashev – Farg’ona davlat universiteti Axborot texnologiyalari kafedrasi o’qituvchisi Annotatsiya

АDАBIYОTLАR TАHLILI VА METОDОLОGIYА
Rivojlangan xorijiy mamlakatlar pedagogikasida mediata’lim tushunchasi asosiy o‘rinlardan birini egallasada, media-ta’limga aniq tavsif berilmagan. Hozirgi kunda, media-ta’lim resurslaridan butun dunyoda keng foydalanilmoqda. YUNESKO tashkilotining 1982-yil Germaniyaning Gryunvald shahrida, 1997-yil Parijda, 2002-yil Ispaniyaning Sevilya shahrida o‘tkazilgan konferensiyalari rezolyutsiya va tavsiyalarida media-ta’lim masalalariga alohida to‘xtalib o‘tilgan. Bugungi kunda mediasavodxonlik Buyuk Britaniya va Avstraliyada gumanitar fanlar majmuasida alohida fan sifatida o‘tilsa, Finlyandiyada 1970-yildan o‘rta maktablarning, 1977-yildan esa oliy ta’lim muassasalarining o‘quv dasturlariga kiritilgan. 1990-yillarda esa mamlakatda mediasavodxonlik media-ta’lim tushunchasi bilan almashtirildi. Shvetsiyada u 1980-yildan boshlab ta’lim muassasalarida alohida fan sifatida o‘qitila boshlangan. 1990-yillarda Rossiyada mediata’lim bo‘yicha tadqiqot ishlari olib borilgan. 2002-yilda pedagogika oliy ta’lim muassasalari uchun mediata’lim ixtisosligi bo‘yicha yo‘nalish ochildi. Shuningdek, 2005-yil YUNESKO homiyligida «Mediata’lim» darsligi yaratildi va Rossiyada kinota’lim va mediapedagogika sayti ishga tushirildi. Mediasavodxonlik alohida bir fan sifatida kiritilmagan bo‘lsada, Respublikamiz umumta’lim maktab-larida ham mediata’lim elementlari «Adabiyot», «Tarix», «Vatan tuyg‘usi», «Milliy istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari», «Informatika» va «Musiqa» fanlari tarkibiga singdirilgan holda o‘qitilmoqda. Umuman, ta’lim tizimi oldidagi ustuvor vazifalardan biri — yosh avlodga zamonaviy bilim berish bilan birga, ularni mustaqil fikrlovchi, umuminsoniy va milliy qadriyatlarni e’zozlovchi, yuksak insoniy fazilatlarga ega vatanparvar inson sifatida tarbiyalash hamda yoshlar ongida turli mafkuraviy tahdidlar va axborot xurujlariga qarshi ma’naviy immunitetni shakllantirishdan iboratdir.³
Albatta, media mahsulotlarini idrok etish va yaratish jarayonlari dialektik jihatdan bir-biri bilan bog'liq bo'lib, ularni o'qitish va o'zlashtirishning fan bazasi sifatida birlashtirish mumkin. Shunga o'xshash jarayonlar birlashtirilgani kabi, masalan, estetik ta'lim (musiqiy yoki badiiy) doirasida. Faqat bizning holatlarimizda biz ko'nikmalarni shakllantirish zarurati bilan shug'ullanmoqdamiz, ularsiz zamonaviy dunyoda inson mavjud bo'lishi mumkin emas. Iqtisodiy va huquqiy kabi zamonaviy ta'lim turlari bilan o'xshashliklar so'raladi, ularning asoslari har bir shaxs va butun jamiyat manfaati uchun maktabda belgilanadi va barcha ta'lim muassasalarining yuqori darajadagi dasturlarida saqlanadi, tegishli faoliyat sohalarida mutaxassislarni tayyorlash esa maxsus kasb-hunar ta'limi dasturlari doirasida amalga oshiriladi.⁴
Axborotlashgan jamiyatning moddiy va texnologik negizini kompyuter texnikasi va kompyuter tarmoqlari, axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya aloqalari asosidagi turli xil tizimlar tashkil etadi.⁵
Maktab о‘quvchilarini zamonaviy axborot vositalari yordamida savodli muloqot qilish, muhim va qimmatli ma’lumotlarni ajratish malakalariga о‘rgatish zarurati paydo bо‘ladi. Afsuski, mamlakatimizda maktab о‘quvchilarining mediasavodxonligiga yetarlicha e’tibor berilmaydi. Shu bois mediata’limning joriy etilishi alohida dolzarb ahamiyatga ega. Mediata’lim xalqimizning urf-odatlariga, milliy qadriyatlariga tayangan holda, umuminsoniy qadr-qimmatlarga asoslanib tashkil etilishi kerak. Mediata’lim yoshlarimizni zamonaviy OAV bilan xavfsiz va samarali muloqot qilishga tayyorlaydi, ularda mediaogohlikni, mediasavodxonlikni, mediamadaniyatni va mediakompetentlikni shakllantiradi. Media bolalarimizni tarbiyalashda, ta’lim berish va madaniy rivojlantirishda katta о‘rin egallaydi, shuningdek, jamoatchilik fikrini shakllantirishda va boshqaruv jarayonlarida faol ishtirok etadi. Zamonaviy maktab о‘quvchilari, odatda, kattalardan ko’proq ommaviy axborot vositalari va kompyuter uskunalaridan foydalanishda ustunliklarga ega bо‘ladilar, media innovasiyalarni о‘zlashtiradilar, media tajriba va qat’iy media tanlovlariga egalar.⁶
Zamonaviy media-ta’lim tadqiqotchilarining barcha mantig'i savodxonlikning ikki turini birlashtirgan yangi, zamonaviy kontseptsiyani ishlab chiqish zarurligiga bog'liq: media va axborot. Shuni ta'kidlash kerakki, media-ta’lim siyosati juda aniq milliy xususiyatlarga ega. Turli siyosatchilardan tobora ko'proq eshitiladigan media-ta’limni modernizatsiya qilish kursi zamonaviy voqealar, hodisalar, tendentsiyalar haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lgan ommaviy axborot vositalarisiz mumkin emas.
Albatta, media-ta’lim siyosatini ishlab chiqish tushunchalarni aniqlashtirish, zamonaviy tushunchalar, standartlar, markerlarni ishlab chiqish bilan bog'liq vaziyatni ilmiy tahlil qilmasdan mumkin emas. Media-ta’lim siyosati samaradorligining eng muhim mezoni bu uni amalga oshirish uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olgan shaxslarning malakasi darajasidir. Afsuski, faol ishlayotgan ushbu yo'nalishda hamma narsa yaxshi emas: boshqarma va idoralar rahbarlari, turli darajadagi mansabdor shaxslar, ommaviy axborot vositalari, ommaviy axborot vositalari va axborot madaniyati sohasidagi ma'muriy xodimlarning vakolatlarini ommaviy ravishda oshirish talab etiladi. 
O‘quvchilar hayotini yanada qiziqarli qilish, hal qilishda yordam berish uchun turli muammolar, demokratik o'zini o'zi boshqarishni qurish, tadbirlarga imkon qadar ko'proq bolalarni jalb qilish maktabda va maktabdan tashqarida muhim voqealar haqida amaliy muloqot yaratish zarur.⁷
Media shakllanishining rivojlanishiga bugungi kunda texnologik bo'lib kelayotgan bir qator omillar ta'sir ko'rsatmoqda. Internet aslida ijtimoiy tizimga o'rnatildi va kiber-ijtimoiy makon paydo bo'ldi, uning tugunlari tirik odamlar edi.
- Bizning faoliyatimiz bilan texnologik inqilobni tobora kengaytiradigan mexanizmning ko'lamini oshirmoqdamiz. Biz aslida mashinalar dunyosi bilan birlashamiz va ba'zi ekspertlar qadamni mo'tadil qilish kerak, deb hisoblashadi. Hozircha biz nima bo'layotganini ham o'rgana olmaymiz. Bir qator masalalar bo'yicha fundamental tadqiqotlar mavjud emas, xususan, raqamli muhit bolaga qanday ta'sir qiladi?.
Geosiyosiy omil ham muhim ahamiyatga ega. Media muhitida tug'ilgan va shakllangan bola vaqt yoki makonda hech qanday chegara sezmaydi.
Media-ta’lim tizimidagi geosiyosiy omil ham muhimdir, chunki biz o'quvchilarni nima sodir bo'lishiga tanqidiy munosabatda bo'lishimiz kerak. Tanqidiy fikrlash, shubha qilish qobiliyati ommaviy axborot vositalarining qadriyatlaridan biridir. Maktab bunga tayyor emas. Shunga qaramay, ushbu vakolatni shakllantirish kerak, aks holda biz doimo noto'g'ri ma'lumotlarga duch kelamiz.
Media-ta’limni o’rganish natijasida inson quyidagi imkoniyatlarga ega bo’lishi mumkin:

• 
  o‘zi bilan qabul qilinuvchi axborot o’rtasida “psixologik masofa” o’rnatish mexanizmlarini yaratish, o‘zining ongini manipulyatsiya qilinishidan psixologik himoya qilish, axborotlarni tanqidiy baholash ko’nikmalarini egallash;
  
• 
  audiovizual idrok etishning ongli tajribasini egallash; idrok etish qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirish;
  
• 
  amaliy darajada noverbal xabarlar tillarini (teletasvirlar tahlili, kino tili, reklama tili va boshqalar) o’zlashtirish, bu esa ularnga axborotlarning mazmuni anglashga va o‘zini namoyon etish imkonini beradi.⁸
  

Shuni esda tutish kerakki, media-ta’lim AKT emas, kompyuter savodxonligi emas, bu "temir" haqida emas, balki ma’no, insonparvarlik ideallari va qadriyatlari, kontentning insonga qanday ta’sir qilishi haqida. Afsuski, hozirgi kunga qadar mamlakatimizda "kompyuter" talqini keng tarqalgan.
Axborot texnologiyalarining asosiy ta’lim ahamiyati shundaki, ular o‘qituvchi va talaba ixtiyorida deyarli cheksiz potentsial imkoniyatlarga ega bo‘lgan beqiyos yorqinroq ko‘p sensorli interfaol ta’lim muhitini yaratishga imkon beradi. An’anaviy texnik o'qitish vositalaridan farqli o‘laroq, axborot texnologiyalari nafaqat o‘quvchini katta hajmdagi bilimlar bilan to‘ldirishga, balki o‘quvchilarning intellektual, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, yangi bilimlarni mustaqil ravishda egallashga, turli xil ma’lumotlar manbalari bilan ishlashga imkon beradi.⁹
Media-ta’limning vazifalari: zamonaviy axborot sharoitida yangi avlodni hayotga tayyorlash, turli axborotlarni idrok etish, insonni tushunishga o'rgatish, uning psixikaga ta'siri oqibatlarini tushunish, texnik vositalar yordamida og'zaki bo'lmagan aloqa shakllari asosida muloqot usullarini o'zlashtirishdir.
Media-ta’lim 40-50-yillarda tarqalgan kino san'atini yaxshiroq tushunish uchun maktab o'quvchilarini tanishtirish uchun pedagogik harakatdan hikoya qiladi. ko'p mamlakatlarda. Media-ta’lim kontseptsiyasi 60-yillarning oxirida shakllana boshladi, ikki mustaqil yo'nalish paydo bo'ldi.
– tanqidiy savodxonlik;
– vizual savodxonlik. 
Ulardan birinchisi insonning ommaviy axborot vositalariga nisbatan "tanqidiy fikrlashni shakllantirish" maqsadida Evropada keng tarqalgan (Buyuk Britaniya, Frantsiya va boshqalar). Ikkinchi yo'nalish og'zaki bo'lmagan aloqa ko'nikmalarini (vizual va audiovizual axborotni idrok etish, tushunish, ishlatish va yaratish) asosiy vazifa sifatida ko'rib chiqdi va Kanada va AQShda ustun keldi. Bir qator asarlarda Media-ta’lim faqat tanqidiy chiziq bilan aniqlanadi. Media-ta’lim mafkurasi R. Bart, Mak-Lyuen, S.Fren va boshqalarning asarlari ta'siri ostida shakllandi. 1973 yilda xalqaro kino va televidenie kengashi oliy va o'rta maktabda ommaviy axborot vositalari nazariyasi bo'yicha o'quv kursini joriy etishni taklif qildi. Kengash birinchi marta media-ta’limni aniqladi. Zamonaviy ommaviy axborot vositalarini o'zlashtirish uchun nazariya va amaliy ko'nikmalarni o'rgatish sifatida pedagogik nazariya va amaliyotda o'ziga xos va avtonom bilim sohasining bir qismi sifatida ko'rib chiqilgan. Bunday o'qitish ommaviy axborot vositalaridan turli fanlarni o'qitishda yordamchi element sifatida foydalanishdan ajralib turishi kerak. Media-ta’lim maktab va maktabdan tashqariga bo'linishi mumkin bo'lgan turli shakllarda amalga oshiriladi. 80-yillarning o‘rtalarida. "media savodxonligi"ni kompyuter savodxonligi bilan birlashtirish zarurligi haqida fikr bildirildi (ta’limni kompyuterlashtirishga qarang), chunki kompyuterni aloqa vositasi sifatida ko'rish mumkin. Shu vaqtdan boshlab media-ta’lim va kompyuter fanlarini birlashtirish jarayoni boshlandi. Bir qator mamlakatlarda boshlang'ich maktabda va hatto maktabgacha ta’lim muassasalarida "media savodxonligi" bo'yicha tajribalar o'tkazilmoqda. 
Turli xil holatlar “o‘rganilmagan matnlar" bilan ishlashni amalga oshirishga imkon beradi. Quyidagi holatlar media-ta’limni amalga oshirish uchun eng mos keladi:

• 
  vaziyatni tahlil qilish usuli;
  
• 
  hodisa usuli;
  
• 
  ish yozishmalarini tahlil qilish usuli.
  

XULOSA
Talabalar vaziyatni va ular hal qilishlari kerak bo'lgan muammolarni batafsil bayon etadigan ishni taqdim etishlari mumkin. Bu erda siz media-ta’limni tarmoqqa joylashtirilgan foydali manbalar orqali birlashtira olasiz, ular uchun talabalar ishni hal qilishda davom etishlari mumkin, ba’zi audio materiallarni kiritishlari mumkin, bu esa maslahat, video va boshqalar bo’lishi mumkin.
Odatda, kino ta’limi darsda film tomosha qilishni, so‘ngra talabalarni tez so‘rashni anglatadi. Ko‘pincha, filmni oxirigacha tomosha qilish uchun ikkita dars yetarli emas, siz keyingi qismga o‘tishingiz kerak. Ko‘p narsa unutiladi, xotirada saqlanmaydi va talabalar buni o‘quv jarayoni emas, balki filmni tomosha qilishadi. Ammo agar siz kino ta’limi va Case texnologiyasini birlashtirsangiz va filmni tomosha qilishdan oldin muammoni shakllantirsangiz va ishni hal qilish uchun topshiriq bersangiz, talabalar ekranda nima sodir bo‘lishini diqqat bilan kuzatadilar, qaror qabul qilishda foydali bo‘lishi mumkin bo‘lgan ma'lumotlarni eslaydilar.
Talabalar ta’lim hududidan jismonan chiqarilganda, ma’lum bir mavzular/kurslarga obuna bo‘lganlarida, o`qituvchilardan uslubiy ko`rsatmalar va maslahatlarni olganlarida va test topshiriqlarining ma’lum bir to`plamini bajarganlarida masofadan o`qitishni o`tkazish orqali bilim olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Media-ta’lim orqali ta’lim markazlari, kurslar va universitetlardagi o‘quv jarayonini boshqarish, sinov va malaka oshirish, ta’lim sifatini oshirish, bir vaqtning o‘zida o‘qitiladigan talabalar sonini ko`paytirish mumkin bo‘ladi.