O'quv qo'llanma

0 ‘rinlarni almashtirish usullari
Ushbu usul eng oddii va eng kadimiy usuldir. Urinlami almashtirish usullariga 
misol sifatida quyidagilami keltirish mumkin:
— shifrlovchi jadval;
— sexrli kvadrat.
Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida quyidagilar kullaniladi:
— jadval o'lchovlari;
— suz yoki suzlar ketma-ketligi;
— jadval tarkibi xususiyatlari.
Misol.
Quyidagi matn berilgan bo‘lsin:
KADRLAR TAYYORLASH MILLIY DASTURI
Ushbu axborot ustun bo'yicha k e tm a - ket jadvalga kiritiladi:
К
L
A
L
I
Y
T
A
A
Y
A
L
D
U
D
R
Yo
Sh
L
A
R
R
T
R
M
I
S
I
Natijada, 4x7 o ‘lchovli jadval tashkil qilinadi.
Endi shifrlangan matn qatorlar bo'yicha aniqlanadi, ya’ni o'zim iz uchun 4 
tadan belgilami ajratib yozamiz.
KLAL IYTA AYAL DUDR YoShLA RRTR MISI
Bu yerda kalit sifatida jadval o'lchovlari xizmat kiladi.
Sehrli kvadrat 
deb, katakchalariga 
1 
dan boshlab sonlar yozilgan, undagi har 
bir ustun, satr va diagonal bo'yicha sonlar yigindisi bitga songa teng bo'lgan kvadrat 
shaklidagi jadvalga aytilali.
Sehrli kvadratga sonlar tartibi bo'yicha belgilar kiritiladi va bu belgilar satrlar 
bo'yicha o'qilganda matn hosil bo'ladi.
Misol.
4x4 o'lchovli sexrli kvadratni olamiz, bu yerda sonlarning 880 ta xar xil 
kombinatsiyasi mavjud. Quyidagicha ish yuritamiz:
37

---

16
3
2
13
5
10
11
8
9
6
7
12
4
15
14
1
Boshlang‘ich matn sifatida quyidagi matnni olamiz:
DASTURLASh TILLARI
va jadvalga joylashtiramiz:
I
S
A
L
U
T
I
A
Sh
R
L
L
T
R
A
D
Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo'yicha o ‘qish natijasida tashkil
topadi:
1SAL UTLA ShRLL TRAD