O'quv qo'llanma

In ter n e td a r u x sa ts iz k irish u s u lla r in in g ta sn ifi
G lobal tarm oqlam ing rivojlanishi va axborotlam i olish, kayta ishlash va 
u zatishning yangi texnologiyalari paydo bulishi bilan Internet tarm ogiga xar xil shaxs 
va tashkilotlam ing e ’tibori karatildi. K uplab tashkilotlar uz lokal tarm oqlarini global 
tarm oqlarga ulashga karor kilishgan va xozirgi paytda W W W , FTP, G ophes va 
boshka serverlardan foydalanishm okda. T ijorat m aksadida ishlatiluvchi yoki davlat 
siri b o 'lg a n axb o ro tlam in g global tarm oqlar b o 'y ic h a jo y la rg a uzatish im koni paydo 
buldi va u z n a v b atid a, shu axborotlam i him oyalash tizim ida m alakali m utaxassislarga 
extiyoj tugilm okda.
G lobal tarm oqlardan foydalanish bu fakatgina «kizikarli» axborotlam i izlash 
em as, balki tijorat m aksadida va boshka axam iyatga m olik ishlarni bajarishdan iborat. 
B unday faoliyat vak tid a axborotlam i him oyalash vositalarining yukligi tufayli kuplab 
talofotlarga duch kelish m um kin.
X ar kanday tashkilot Intenetga ulanganidan sung, hosil buladigan quyidagi 
m uam m olarni xal etishlari shart:
• tashkilotning k om pyuter tizim ini xakerlar tom onidan buzilishi:
• Internet orkali ju n atilg an m a ’lum otlarning y ovuz niyatli shaxslar tom onidan 
ukib olinishi;
• tashkilot faoliyatiga zarar yetkazilishi.
Internet loyixalash davrida bevosita him oyalangan tarm oq sifatida ishlab 
chikilm agan. Bu soxada xozirgi kunda m avjud b o 'lg a n quyidagi m uam m olarni 
keltirish m um kin:
• m a’lum otlarni yengillik bilan kulga kiritish;
• tarm oqdagi kom pyuterlar m anzilini soxtalashtirish;
• T C P/IP vositalarining zaifligi;
• kupchilik say tlam in g notugri konfiguratsiyalanishi;
• konfiguratsiyalashning m urakkabligi.
73

---

INTERNET
Тармоцяараро
э к р а н
G lobal tarm o q lam in g ch eg arasiz keng rivojlanishi undan foydalanuvchilar 
sonining oshib b orishiga sabab bulm okda, bu esa uz n av b atid a axborotlar 
xavfsizligiga taxdid solish extim olining o sh ish ig a olib kelm okda. U zok, m asofalar 
bilan axborot alm ashish zaruriyati axborotlam i olishning k a t’iy chegaralanishini talab 
etadi. Shu m aksadda tarm o q lam in g segm entlarini xap xil darajadagi him oyalash 
usullari ta k lif etilgan:
• erkin kirish (m asalan: W W W -server);
• chegaralangan kirishlar segm enti (uzoq m asofada jo y lash g an ish jo y ig a 
xizm atchilam ing kirishi);
• ixtiyoriy kirishlam i m an etish (m asalan, tashkilotlam ing m oliyaviy lokal 
tarm oqlari).
Internet global axborot tarm ogi uzida nixoyatda katta xajm ga ega b o ‘lgan 
axborot resurslaridan m illiy iktisodning turli tarm oqlarida sam arali foydanishga 
im koniyat tug d irish ig a karam asdan axborotlarga boMgan xavfsizlik darajasini 
oshirm okda. Shuning uchun xam In tem etg a ulangan xar bir korx o n a uzining axborot 
xavfsizligini ta ’m inlash m asalalariga katta e ’tib o r berishi kerak. U shbu tarm oqda 
axborotlar xavfsizligining yulga kuyilishi yondashuvi quyida keltirilgan:
Lokal tarm o q lam in g global tarm oqarga kushilishi uchun tarm oqlar him oyasi 
adm inistratori quyidagi m asalalam i xal kilishi lozim :
К О Р П О Р Л Т И В T A P M O K
74

---

— lokal tarm oqlarga global tarm oq. tom onidan m avjud xavflarga nisbatan 
him oyaning yaratilishi;
— global tarm oq fondalanuvchisi uchun axborotlam i yashirish im koniyatining 
yaratilishi;
B unda quyidagi usullar mavjud:
— kirish m um kin bulm agan tarm oq m anzili orkali;
— Ping dasturi yordam ida tarm oq paketlarini tuldirish;
— ruxsat etilgan tarm oq m anzili bilan takiklangan tarm oq m anzili b o 'y ich a 
birlashtirish;
— ta ’kiklangan tarm oq protakoli b o 'y ic h a birlashtirish;
— tarm oq b o 'y ic h a foydalanuvchiga parol tanlash;
— R E D IR E S T turidagi ICM P paketi yordam ida m arshrutlar jadvalini 
m odifikatsiyalash;
— RIR standart b o 'lm ag an paketi yordam ida m arshrutlar jadvalini o 'zg artirish ;
— D NS spoofingdan foydalangan holda ulanish.