O‟quv qo‟llanma

Qonuniy himoyalash vositalari
- bu davlat tomonidan ishlab chiqilgan 
huquqiy hujjatlar sanaladi. Ular bevosita axborotlardan foydalanish, qayta ishlash 
va uzatishni tartiblashtiradi va ushbu qoidalarni buzuvchilarning mas‘uliyatlarini 
aniqlab beradi. 
Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ishlab 
chiqilgan qoidalarida axborotni himoyalash guruhlarini tashkil qilish, ularning 
vakolatlari, majburiyatlari va javobgarliklari aniq yoritib berilgan. 
Hozirgi kunda ma‘lumotlarni ruxsatsiz chetga chiqib ketish yo‘llari 
quyidagilardan iborat: 

elektron nurlarni chetdan turib o‘qib olish; 

aloqa kabellarini elektromagnit to‘lqinlar bilan nurlatish; 

yashirin tinglash qurilmalarini qo‘llash; 

masofadan rasmga tushirish; 

printerdan chiqadigan akustik to‘lqinlarni o‘qib olish; 

ma‘lumot tashuvchilarni va ishlab chiqarish chiqindilarini o‘g‘irlash; 

tizim xotirasida saqlanib qolgan ma‘lumotlarni o‘qib olish; 

himoyani yengib ma‘lumotlarni nusxalash; 

qayd qilingan foydalanuvchi niqobida tizimga kirish; 

dasturiy tuzoqlarni qo‘llash; 

dasturlash tillari va operatsion tizimlarning kamchiliklaridan 
foylalanish; 

dasturlarda maxsus belgilangan sharoitlarda ishga tushishi mumkin 
bo‘lgan qism dasturlarning mavjud bo‘lishi; 

aloqa va apparatlarga noqonuniy ulanish; 

himoyalash vositalarini qasddan ishdan chiqarish; 

kompyuter viruslarini tizimga kiritish va undan foydalanish. 
Ushbu yo‘llarning deyarli barchasini oldini olish mumkin, lekin kompyuter 
viruslaridan hozirgacha qoniqarli himoya vositalari ishlab chiqilmagan. 
Bevosita tarmoq bo‘yicha uzatiladigan ma‘lumotlarni himoyalash 
maqsadida quyidagi tadbirlarni bajarish lozim bo‘ladi: 

---

8 
-uzatiladigan ma‘lumotlarni ochib o‘qishdan saqlanish; 
-uzatiladigan ma‘lumotlarni tahlil qiliщdan saqlanish; 
-uzatiladigan 
ma‘lumotlarni o‘zgartirishga yo‘l qo‘ymaslik va 
o‘zgartirishga urinishlarni aniqlash; 
-ma‘lumotlarni uzatish maqsadida qo‘llaniladigan dasturiy uzilishlarni 
aniqlashga yo‘l qo‘ymaslik; 
-firibgar ulanishlarning oldini olish. 
Ushbu tadbirlarni amalga oshirishda asosan kriptografik usullar qo‘llaniladi. 
Axborotni himoyalash uchun