O‟quv qo‟llanma
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
T
0 =DASTURIY TILLAR va jadvalga joylashtiramiz: 1.3-jadval T A R D _ I R L U I T Y * A S L Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo‘yicha o‘qish natijasida tashkil topadi: T 1 = TARD _IRL UITY *ASL Almashtirish usullari Almashtirish usullari sifatida quyidagi usullarni keltirish mumkin: - Sezar usuli; - Affin tizimidagi Sezar usuli; - Tayanch so‘zli Sezar usuli va boshqalar. 12 Sezar usuli da almashtiruvchi xarflar k va siljish bilan aniqlanadi. Yuliy Sezar bevosita k = 3 bo‘lganda ushbu usuldan foydalangan. k = 3 bo‘lganda va alifbodagi harflar m = 26 ta bo‘lganda quyidagi jalval hosil qilinadi: 1.4-jadval A → D B → E C → F D → G E → H F → I G → J H → K I → L J → M K → N L → O M → P N → Q O → R P → S Q → T R → U S → V T → W U → X V → Y W → Z X → A Y → B Z → C Misol. Matn sifatida KOMPYUTER so‘zini oladigan bo‘lsak, Sezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi: NRPSBXWHU. Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarningo‘znavbatida, bir xil harflarga almashishidir. Hozirgi vaqtda kompyuter tarmoqlarida tijorat axborotlari bilan almashishda uchta asosiy algoritmlar, ya‘ni DES, CLIPPER va PGP algoritmlari 13 qo‘llanilmoqda. DES va CLIPPER algoritmlari integral sxemalarda amalga oshiriladi. DES algoritmining kriptobardoshliligini quyidagi misol orqali xam baholash mumkin: 10 mln. AQSh dollari xarajat qilinganda DES shifrlash ochish uchun 21 minut, 100 mln AQSh dollari xarajat qilinganda esa 2 minut sarflanadi. CLIPPER tizimi SKIPJACK shifrlash algoritmini o‘z ichiga oladi va bu algoritm DES algoritmidan 16 mln marta kuchliroqdir. PGP algoritmi esa 1991 yilda Filipp Simmerman (AQSh) tomonidan yozilgan va elektron pochta orqali kuzatiladigan xabarlarni shifrlash uchun ishlatiladigan PGP dasturlar paketi yordamida amalga oshiriladi. FGP dasturiy vositalari Internet tarmog‘ida elektron pochta orqali axborot jo‘natuvchi foydalanuvchilar tomonidan shifrlash maqsadida keng foydalanilmoqda. PGP (Pretty Good Privacy) kriptografiya dasturining algoritmi kalitli, ochiq va yopiq bo‘ladi. Ochiq kalit quyidagicha ko‘rinishni olishi mumkin: 1.5-jadval EDF2lpI4------BEIN PGP PUBLIC KEY BLOCK---------- Version: 2.6.3i mQCNAzF1IgwAAAEEAnOvroJEWEq6npCLZTqssS5EscVUPV aRu4ePLiDjUz6U7aQr Wk45dIxg0797PFNvPcMRzQZeTxY10ftlMHL/6ZF9wcx64jy LH40tE2DOG9yqwKAn yUDFpgRmoL3pbxXZx91O0uuzlkAz+xU6OwGx/EBKYOKPTTt DzSL0AQxLTyGZAAUR tClCb21gU3dbhNvbiA8cmpzdFuQHNIYXR0bGUtd2Vid29ya 3MuY29PokA1QMF h53aEsqJyQEB6JcD/RPxg6gtfHFi0Qiaf5yaH0YGEVoxcd- FyZXr/Itz rgztNXRUi0qU2MDEmh2RoEcDsIfGVZHSRpkCg8iS+35&Az 9c2S+q5vQxOsZJz72B LZUFJ72fbC3fZZD9X9lMsJH+xxX9cDx92xm1IgIMT25S0x 2o/uBAd33KpEI6g6xv ----END PGP PUBLIC KEY BLOCK---- Ushbu ochiq kalit bevosita Web sahifalarda yoki elektron pochta orqali ochiqchasiga yuborilishi mumkin. Ochiq kalitdan foydalangan jo‘natilgan shifrli axborotni axborot yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs o‘qiy olmaydi. PGP 14 orqali shifrlangan axborotlarni ochish uchun, superkompyuterlar ishlatilganda bir asr ham kamlik qilishi mumkin. Bulardantashqari, axborotlarni tasvirlarda va tovushlarda yashirishda sturlari ham mavjud. Masalan, S-toots dasturi axborotlarni BMP, GIF, WAV kengaytmali fayllarda saqlash uchun qo‘llaniladi. Kundalik jarayonda foydalanuvchilar ofis dasturlari va arxivatorlarni qo‘llab kelishadi. Arxivatorlar, masalan PkZip dasturida ma‘lumotlarni parol yordamida shifrlash mumkin. Ushbu fayllarni ochganda ikkita, ya‘ni lug‘atli va to‘g‘ridan- to‘g‘ri usuldan foydalanishadi. Lug‘atli usulda bevosita maxsus fayldan so‘zlar parol o‘rniga qo‘yib tekshiriladi, to‘g‘ridan - to‘g‘ri usulda esa bevosita belgilar kombinasiyasi tuzilib, parol o‘rniga qo‘yib tekshiriladi. Ofis dasturlari (Word, Excel, Access) orqali himoyalash umuman taklif etilmaydi. Bu borada mavjud dasturlap internetda to‘siqsiz tarqatiladi. |