O‟quv qo‟llanma



Yüklə 3,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/79
tarix04.09.2023
ölçüsü3,82 Mb.
#141468
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   79
Axborot xavfsizligi amaliy mashg\'ulot uchun

T
0
=DASTURIY TILLAR 
va jadvalga joylashtiramiz:
1.3-jadval 
















Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo‘yicha o‘qish natijasida 
tashkil topadi: 
T
1
=
TARD _IRL UITY *ASL 
 
Almashtirish usullari
Almashtirish usullari sifatida quyidagi usullarni keltirish mumkin: 
- Sezar usuli; 
- Affin tizimidagi Sezar usuli; 
- Tayanch so‘zli Sezar usuli va boshqalar. 


12 
Sezar usuli
da almashtiruvchi xarflar k va siljish bilan aniqlanadi. Yuliy 
Sezar bevosita k = 3 bo‘lganda ushbu usuldan foydalangan. 
k = 3 bo‘lganda va alifbodagi harflar m = 26 ta bo‘lganda quyidagi jalval 
hosil qilinadi: 
1.4-jadval 

→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 


→ 

Misol. 
Matn sifatida 
KOMPYUTER 
so‘zini oladigan bo‘lsak, Sezar usuli 
natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi: 
NRPSBXWHU.
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarningo‘znavbatida, bir xil 
harflarga almashishidir. 
Hozirgi vaqtda kompyuter tarmoqlarida tijorat axborotlari bilan almashishda 
uchta asosiy algoritmlar, ya‘ni DES, CLIPPER va PGP algoritmlari 


13 
qo‘llanilmoqda. DES va CLIPPER algoritmlari integral sxemalarda amalga 
oshiriladi. DES algoritmining kriptobardoshliligini quyidagi misol orqali xam 
baholash mumkin: 10 mln. AQSh dollari xarajat qilinganda DES shifrlash ochish 
uchun 21 minut, 100 mln AQSh dollari xarajat qilinganda esa 2 minut sarflanadi. 
CLIPPER tizimi SKIPJACK shifrlash algoritmini o‘z ichiga oladi va bu algoritm 
DES algoritmidan 16 mln marta kuchliroqdir. 
PGP algoritmi esa 1991 yilda Filipp Simmerman (AQSh) tomonidan 
yozilgan va elektron pochta orqali kuzatiladigan xabarlarni shifrlash uchun 
ishlatiladigan PGP dasturlar paketi yordamida amalga oshiriladi. FGP dasturiy 
vositalari Internet tarmog‘ida elektron pochta orqali axborot jo‘natuvchi 
foydalanuvchilar tomonidan shifrlash maqsadida keng foydalanilmoqda. 
PGP (Pretty Good Privacy) kriptografiya dasturining algoritmi kalitli, ochiq 
va yopiq bo‘ladi. 
Ochiq kalit quyidagicha ko‘rinishni olishi mumkin: 
1.5-jadval 
EDF2lpI4------BEIN PGP PUBLIC KEY BLOCK---------- 
Version: 2.6.3i 
mQCNAzF1IgwAAAEEAnOvroJEWEq6npCLZTqssS5EscVUPV
aRu4ePLiDjUz6U7aQr 
Wk45dIxg0797PFNvPcMRzQZeTxY10ftlMHL/6ZF9wcx64jy 
LH40tE2DOG9yqwKAn 
yUDFpgRmoL3pbxXZx91O0uuzlkAz+xU6OwGx/EBKYOKPTTt 
DzSL0AQxLTyGZAAUR 
tClCb21gU3dbhNvbiA8cmpzdFuQHNIYXR0bGUtd2Vid29ya 
3MuY29PokA1QMF 
h53aEsqJyQEB6JcD/RPxg6gtfHFi0Qiaf5yaH0YGEVoxcd- 
FyZXr/Itz 
rgztNXRUi0qU2MDEmh2RoEcDsIfGVZHSRpkCg8iS+35&Az 
9c2S+q5vQxOsZJz72B 
LZUFJ72fbC3fZZD9X9lMsJH+xxX9cDx92xm1IgIMT25S0x 
2o/uBAd33KpEI6g6xv 
----END PGP PUBLIC KEY BLOCK---- 
Ushbu ochiq kalit bevosita Web sahifalarda yoki elektron pochta orqali 
ochiqchasiga yuborilishi mumkin. Ochiq kalitdan foydalangan jo‘natilgan shifrli 
axborotni axborot yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs o‘qiy olmaydi. PGP 


14 
orqali shifrlangan axborotlarni ochish uchun, superkompyuterlar ishlatilganda bir 
asr ham kamlik qilishi mumkin. 
Bulardantashqari, axborotlarni tasvirlarda va tovushlarda yashirishda sturlari 
ham mavjud. Masalan, S-toots dasturi axborotlarni BMP, GIF, WAV kengaytmali 
fayllarda saqlash uchun qo‘llaniladi. 
Kundalik jarayonda foydalanuvchilar ofis dasturlari va arxivatorlarni qo‘llab 
kelishadi. Arxivatorlar, masalan PkZip dasturida ma‘lumotlarni parol yordamida 
shifrlash mumkin. Ushbu fayllarni ochganda ikkita, ya‘ni lug‘atli va to‘g‘ridan-
to‘g‘ri usuldan foydalanishadi. Lug‘atli usulda bevosita maxsus fayldan so‘zlar 
parol o‘rniga qo‘yib tekshiriladi, to‘g‘ridan - to‘g‘ri usulda esa bevosita belgilar 
kombinasiyasi tuzilib, parol o‘rniga qo‘yib tekshiriladi. 
Ofis dasturlari (Word, Excel, Access) orqali himoyalash umuman taklif 
etilmaydi. Bu borada mavjud dasturlap internetda to‘siqsiz tarqatiladi. 


15 

Yüklə 3,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   79




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin