O‟quv qo‟llanma

Simmetrik shifrlash algoritmlarining turlari 
Simmetrik shifrlash algoritmi to‘rtta turga bo‘linib, ular quyidagilar: 

---

22 
1.
O‘rin almashtirish shifri. 
2.
Siljitish shifri. 
3.
Gammalashtirish shifri. 
4.
Shifrlash asosida shifrlashning analitik ifodasi. 
O‘rin almashtirishga misol tariqasida dastlabki axborot blokini matrisaga 
qator bo‘yicha yozishni, o‘qishni esa ustun bo‘yicha amalga oshirishni 
ko‘rsatish mumkin. Matrisa qatorlarini to‘ldirish va shifrlangan axborotni ustun 
bo‘yicha o‘qish ketma-ketligi kalit yordamida berilishi mumkin. Usulning 
kriptoturg‘unligi blok uzunligiga (matrisa o‘lchamiga) bog‘liq. Masalan uzunligi 
64 simvolga teng bo‘lgan blok (matrisa o‘lchami 8x8) uchun kalitning 1,6

10
9
kombinasiyasi bo‘lishi mumkin. Uzunligi 256 simvolga teng bo‘lgan blok 
(matrisa o‘lchami 16x16) kalitning mumkin bo‘lgan kombinasiyasi 1,4

10
26
ga 
yetishi mumkin. Bu holda kalitni saralash masalasi zamonaviy EHMlar uchun 
ham murakkab hisoblanadi. 
O‘rin almashtirish shifri oddiy shifrlash hisoblanib, bu usulda qator va 
ustundan foydalaniladi. Chunki shifrlash jadval asosida amalga oshiriladi. Bu 
yerda kalit (K) sifatida jadvalning ustun va qatori xizmat qiladi. Matn (T
0
) 
simvollarining o‘lchamiga qarab NxM jadvali tuziladi va ochiq matnni (T
0
) 
ustun bo‘yicha joylashtirilib chiqiladi, qator bo‘yicha o‘qilib shifrlangan matnga 
(T
1
) ega bo‘linadi va bloklarga bo‘linadi. 
Masalan, «Axborot xavfsizligi jadvali» matni shifrlansin. 
T
0
=Axborot xavfsizligi jadvali; 
K = 5x5; V=5; 3.1-
jadval 
A 
O 
F 
I 
D 
X 
T 
S 
G 
V 
B 
X 
I 
I 
A 
O 
A 
Z 
J 
L 
R 
V 
L 
A 
I 
T
1
=AOFID_XTSGV_BXIIA_OAZJL_RVLAI 
Birinchi bo‘lib, shifrlash jadvalidan (XIV asrning oxirlarida) diplomatik 
munosabatlarda, xarbiy sohalarda axborotni muhofazalashda foydalanilgan. 

---

23 
Oddiy o‘rin almashtirish usulidan tashqari