O‘quv uslubiy majmua Jizzax politexnika instituti kengashining 2020 yil 20

muhandisligi” fakultet dekani Sh.Erboyev
Uslubiy ko’rsatma Jizzax politexnika instituti ilmiy-uslubiy Kengashining 
2021yil 23-iyunyildagi 11-sonli majlisida ko’rib chiqilgan va nashrga tavsiya 
etilgan. 
Jizzax politexnika instituti
ilmiy-uslubiy kengash raisi dots. G’. Egamnazarov 
Tuzuvchilar: t. f. n., Erboyev Sh. O. 
 
Assistent. Tilavov E.N 
Taqrizchilar: 
1.Toshkent arxitektura qurilish instituti 
QMB va KT kafedrasi dotsenti t.f.n.. Turapov M.T.
© Jizzax politexnika instituti 

---

1. O‘quv fani o‘qitilishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar. 
 
“Lok-bo‘yoq materiallar texnologiyasi” fani talabalarni , amaliy ko‘nikmalar, 
iqtisodiy hodisa va jarayonlarga uslubiy yondashuv hamda ilmiy dunyoqarashini 
shakllantirish va zifalarini bajaradi. 
Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga quyidagi talablar 
qo‘yiladi.
Talaba:
-
xomashyoni tanlash, lok-bo‘yoq materiallarini ishlab chiqarish, ulardan 
foydalanish 
tasavvuriga ega bo‘lishi;
-
mineral va organik bog‘lanish moddalar asosida tayyorlanadigan 
kompozitsion lok-bo‘yooq materiallarining xossalarivaularni yaxshilash 
usullarini 
bilishi va ulardan foydalana olishi;
-
lok-bo‘yoq materiallarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishda metrologiya, 
standartlashtirish, sertifikatlashtirish va sifat nazoratiga oid me’yoriy texnik 
xujjatlardan foydalanaolish 
ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kerak.
 
1- amaliy mashg'ulot 
Mavzu; Lok bo'yoq materiallari haqida umumiy malumotlar 
Pigmentlar
(lot. pigmentum— boʻyoq) ya'ni bo'yoq kukuni degan ma'noni 
anglatadi.
Pigmentlar 
-
noorganik: 
-
rangi ok (titan (II) oksidi, rux oksidi, litopon va boshkalar); 
-
sarik (oxra, kurgoshin xromat, rux xromati va boshkalar); 
-
kizil (temir oksidi, temir surigi, mumie va boshkalar); 
-
kuk (temir lazuri, ultramarin va boshkalar); 
-
yashil (xrom oksidi, medyanka va boshkalar); 
-
organik (azo- va diazopigmentlar, ftalotsianin va boshkalar);
pigmentlar noorganik va organik turlarga bo'linadi. 
Noorganik pigment –tabiiy yoki sintetik kuruk, buyovchi noorganik modda, 
dispersion muxitlarda erimaydi va koplama xosil kiluvchi bilan LBK xosil kiladi.
Organik pigment – sintetik organik kuruk buyovchi modda (azo-, 
diazopigmentlar, ftalotsianin va boshkalar), dispersion muxitlarda erimaydi va 
koplama xosil kiluvchi bilan rangli emal va tuk rangli, yukori sifatli buyok xosil 
kiladi. 
ATAMALAR. 
Xozirgi paytda fakat noorganik pigmentlar va tuldiruvchilar uchun 
terminologiya standarti mavjud (GOST 19487-74), LBM uchun terminologiya 
standarti ishlab chikilmokda.Kuyida LBM va komponentlarining umumiy kabul 
kilingan atama va aniklanishlari keltirilgan. 

---

LBM – buyum sirtiga yupka katlam kilib surtilganda ximoya yoki dekorativ 
koplama xosil kila oluvchi maxsulot. 
Lok-buyok koplamasi (LBK) – buyum sirtiga bir yoki bir necha katlam 
surtilgandan sung yuzada shakllanuvchi koplama va u podlojkaga etarlicha 
adgeziyaga ega buladi.
Lok – koplama xosil kiluvchi moddalarning (smola sellyuloza efirlari, 
bitumlar, preparlangan usimlik yoglari va yog kislotalari) organik erituvchi yoki 
suvdagi eritmasi, kotganidan (kuriganidan) sung kattik, bir jinsli va tinik (bitum 
lokidan tashkari) koplama xosil kiladi. 
YArimtayyor lok (lak polufabrikatnыy) – yarim maxsulot kurinishida bulib 
tovarlok, emallar va boshka LBM ishlab chikarish uchun muljallangan lok. 
Emal – pigmentlar va ular aralashmalarining tuldiruvchilar bilan birgalikda 
lokdagi suspenziyasi, kuriganidan (kotganidan) sung tinik bulmagan, kattik, xar xil 
yaltirok va yuza fakturali koplama xosil kiladi. 
Buyok (kraska) – pigmentlar va ular aralashmalarining tuldiruvchilar bilan 
birgalikda yog, olifa, emulsiya, lateks yoki boshka koplama xosil kiluvchidagi 
suspenziyasi, kuriganidan (kotganidan) sung tinik bulmagan, buyalgan bir jinsli 
koplama xosil kiladi. 
Suvli-dispersion emulsion buyok – pigmentlar va ular aralashmalarining 
tuldiruvchilar bilan birgalikda sintetik polimerllar (polivinilatsetat emulsiyasi, 
butadien-stirol lateks va boshkalar) suvli dispersiyasidagi yordamchi kushilmalar 
(emulgator, stabilizator va boshkalar) solingan suspenziyasi, kotganidan sung xira 
buyalgan (matovoe) koplama xosil kiladi. 
Gruntovka – pigmentlar va ular aralashmalarining tuldiruvchilar bilan 
birgalikda koplama xosil kiluvchi moddalardagi (olif, lok va boshkalar) 
suspenziyasi, kuriganidan sung podlojkaga va yukori yopuvchi katlamlarga yaxshi 
adgeziyali, tinik bulmagan, bir jinsli koplama xosil kiladi. 
SHpatlevka – kovushok pastasimon massa, pigment, tuldiruvchi va 
koplama xosil kiluvchi modda aralashmasidan iborat, buyalayotgan yuzaning 
notekisliklari, chukurliklarini tuldirishga muljallangan. 
Kukun buyok – koplama xosil kiluvchi moddaning pigmentlar, 
tuldiruvchilar, kotiruvchilar va boshka kushilmalar bilan kuruk kukunsimon 
kompozitsiyasi, suyuklanib sovib kotganidan sung kattik notinik koplama xosil 
kiladi. 
Olif – koplama xosil kiluvchi suyuklik – kurishini tezlatish uchun sikkativ 
kushilgan usimlik yogi va yogli alkid smolalarni kayta ishlash maxsuloti. 
Sikkativ - oksid kurinishida va organik erituvchilarda sovun eritma 
kurinishidagi (naftenat, linorleat rezinat va boshkalar) ba'zi metallar (asosan 

---

kurgoshin, marganets va kobalt) birikmalari, LBM tayyorlashda va ishlatishda 
kurishini tezlatish uchun katalizator sifatida kushiladi. 
Erituvchi – organik uchuvchan suyuklik (uglevodorod, keton, spirt, efir va 
boshkalar) yoki shunga uxshash suyukliklar aralashmasi, koplama xosil kiluvchini 
eritishga va LBMga zarur konsistensiya berishga ishlatiladi. 
Suyultiruvchi 
(razbavitel) 
– organik uchuvchan suyuklik, LBM 
kovushokligini kamaytirish va yuzalarga surtishga yarokli kilish maksadida 
ishlatiladi. 
Noorganik pigment –tabiiy yoki sintetik kuruk, buyovchi noorganik modda, 
dispersion muxitlarda erimaydi va koplama xosil kiluvchi bilan LBK xosil kiladi.
Organik pigment – sintetik organik kuruk buyovchi modda (azo-, 
diazopigmentlar, ftalotsianin va boshkalar), dispersion muxitlarda erimaydi va 
koplama xosil kiluvchi bilan rangli emal va tuk rangli, yukori sifatli buyok xosil 
kiladi. 
Tuldiruvchi – kuruk noorganik modda, dispersion muxitlarda erimaydi, 
berkitish va buyash kobiliyati past, pigmentlarga kushimcha sifatida ishlatiladi, 
tinik bulmagan LBM tayyorlashda ularga xos xususiyatlar beradi va pigmentlar 
tejab kolinadi.
Plastifikator - organik maxsulot, kariyb uchmaydi. LBKga elastiklik berish 
uchun koplama xosil kiluvchiga kushiladi.