O‘quv uslubiy majmua Jizzax politexnika instituti kengashining 2020 yil 20

4 - Labaratoriya mashg'uloti Mavzu;
Yorug'likka chidamlilik
. 
Pigmentlarning yorug'likka chi damliligi deganda , ularning quyosh nuri yoki 
sun'iy yorug'lik ta'sir etganda o'z rangini saqlab qolish qobiliyati ( ya'ni kuyib va 
qorayib ketmasligi ) tushuniladi . Pigmentning yorug'likka chidamliligini aniqlash 
uchun pigmentni moyda suyuqlashtirib hosil qilingan bo'yoq shisha plastinkaga 
surkaladi . Bo'yoq surtilgan joyning 5/6 qismini qog'oz bilan berkitib , plastinka 
oftobga qo'yiladi . Shundan keyin qog'ozni har kuni bo'yoq surtilgan joyning 1/5 

---

qismiga surib , bo'yalgan joy ochib boriladi . Natijada har xil muddatda quyosh 
nuri ta'sirida turgan bo'yalgan sirt hosil bo'ladi . Uning rangiga qarab , pigmentning 
yorug'likka chidamliligi to'g'risida hukm yoritiladi . Pigment ning yorug'likka 
chidamliligini laboratoriyada aniqlashda elektr yoyli lampa yorug'ligidan 
foydalaniladi . Bo'yash qobiliyati . Pigmentning bo'yash qobiliyati deganda , 
pigment oq pigmentga qo'shilganda unga o'z rangini o'tkazish xossasi tushuniladi . 
Bo'yash qobiliyati qancha katta bo'lsa , kerakli rang hosil qilish uchun shuncha 
kam kerak bo'ladi . Pigmentining bo'yash qobiliyatini aniqlash uchun 10 g pig 
mentini shuncha miqdorda bo'r bilan aralashtirib , 1 : 1 tarkibli namuna hosil qiladi 
. Qalin oq qog'oz ana shu namuna bilan tajriba tariqasida bo'yaladi . So'ngra 10 g 
aralashmaga yana 10 g bo'r qo'shib , 1 : 3 tarkibli yangi namuna tayyorlanadi . 
Boshqa qozonga yoki o'sha qozonning bir chekkasiga keyingi hosil qilingan 
namunadan surkaladi . 1:71 , 1:51 , 1:31 va h.k. tarkibli namunalar ham xuddi shu 
tarzda tayyorlanadi . Hosil qilingan har bir yangi namunadan qog'ozga surkaladi va 
ular taqqoslanadi . Bu sinovlar piqmentning rangi sezilmaydigan darajaga 
kelgunga 
qadar 
davom 
ettiriladi 
. 
Intensivligi
Modifitsirlash uchun ozod birasosli kislotalardan foydalanishda jarayon ikki asosiy 
boskichdan iborat buladi: polieterifikatsiya va belgilangan konsentratsiyadagi 
eritmani tayyorlash . Parchalanmagan usimlik moylari bilan modifitsirlashda yana 
bir boskich – usimlik moyi pereeterifikatsiyasi (kayta efirlanish) kushiladi. 
Polieterifikatsiya reaksiyasini ikki xil usulda utkazish mumkin: blok va 
azeotrop, Blok usulida jarayon erituvchisiz boradi va reaksion suvni xaydash 
yukori xaroratda reaksion massani intensiv aralashtirish xisobiga boradi. Azeotrop 
usulda polieterifikatsiya 2-3% ksilol ishtirokida olib boriladi. Ksilol suv bilan 
kaynash xarorati 95
o
S-li azeotrop aralashma xosil kiladi. SHunday kilib, reaksion 
suv ksilol bilan azeotrop aralashma kurinishida blok usulidan kura pastrok 
xaroratda massadan xaydab chikariladi.