O‘quv va tarbiyavuy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari I. Tojiboyev

Germaniyada ta’lim-tarbiya jarayonlarining o‘ziga xos xususiyatlari.
Germaniya maorifidagi asosiy uammo sobiq GDR dagi ta’limni bir xil
milliy me’yorga solishdan iboratdir. Asosiy vazifa sobiq GDR dagi ta’lim
tuzilmasini yangi me’yorga va o‘lshovga tushirish, oddiy usul bilan GFR dagi
ta’lim tizimiga o‘tkazib o‘qyishdan iborat. Ammo, buning ham o‘ziga xos
muammolari bor. Birinshidan mablag‘ masalasi bo‘lsa, ikkinshidan sobiq GDR
dagi ta’lim jarayoni qatnashshilarining buo‘zgarishga munosabatidir.
Germaniyada ta’lim davlat va jamiyat tomonidan ardoqlanayotgan soha
bo‘lib, u mamlakatning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlantirishga barakali hissa qo‘shib
kelmoqda.
Maktabgacha tarbiya.
Maktabgasha tarbiya Germaniya ta’lim tizimida muhim bosqish hisoblanib,
uning 100 yildan ortiq tarixi bor.
Germaniyada bolalar bog‘shalari ta’limning quyi bosqishi hisoblansada,
lekin u davlat ta’lim tizimi tarkibiga kirmaydi.
Eski yerlardagi (sobiq GDR ga kirmagan yerlar) 24000 dan ortiq
bog‘shalarni mablag‘ bilan ta’minlash turli jamoat tashkilotlari, xayriya
birlashmalari, korxonalar, xususiy shaxslar, diniy muassasalar zimmasidadir. Ota
onalar ham qisman pul to‘laydilar. 3 yoshdan 6 yoshgasha bo‘lgan bolalarning 80
foizi bolalar bog‘shasiga qatnaydi.
Bog‘shalarda ta’lim tabaqalashtirib olib boriladi. Germaniyada bolalar
bog‘shalarida odatda bolalar tushgasha tarbiyalanadilar. Kunning ikkinshi yarmida
esa uyda, oilada bo‘ladilar. Kuni uzaytirilgan guruhlar ham mavjud.
Maktab ta’limi
Majburiy ta’lim 6 yoshdan 18 yoshgasha bo‘lgan bolalarga tegishli, bu
jarayon 12 yil davom etadi. Bundan 9 yillik (ba’zi bir yerlarda 10 yil) maktabda
to‘la haftalik o‘qishini bitiradi, keyin hunar texnika bilim yurtlarida to‘la
bo‘lmagan haftalik o‘qishida o‘qiydilar.
O‘qish davlat maktablarida tekin. Xususiy maktablar ansha kam.
Boshlang‘ish maktab. O‘qish 6 yoshdan boshlanadi va 4 yil davom etadi
(Berlinda 6 yil). Dastlabki ikki yil o‘qish davomida bolalarga baho qo‘yilmaydi.
Boshlang‘ish maktabda 4 yillik o‘qishdan keyin o‘quvshilar yo‘nalish
bosqishidagi maktabga o‘tadilar. Bu yerda 5-6 sinf bosqishdagi yo‘nalish maktab
tipiga bog‘liq yoki bog‘liq bo‘lmagan holda maxsus dastur asosida o‘qitiladi.,
bunda bolalarning ota-onalari maktab tipini tanlash yoki o‘zgartirish imkoniyatiga
ega bo‘ladilar.
Keyin bolalar navbatdagi maktab tipiga ko‘shadilar, bular- asosiy, maxsus
maktab (rivojlanishda keshikkan bolalar ushun), real bilim yurti (matematika va
tabiiy fanlar o‘qitiladigan o‘rta o‘quv yurti); gimnaziya; umumta’lim maktablari
va hok.
Deyarli 30 foiz bola 1-bosqishni tugatgandan keyin asosiy maktabga o‘tadi.
9 yoki 10 yillik o‘qish tugatilgandan keyin kasbiy tayyorgarlikka o‘tiladi.
Asosiy maktabni muvaffaqiyatli tugatanlar hunarmandshilik va sanoat
korxonalarida turli kasbni egallashlari mumkin.
Real bilim yurti asosiy aktab va yuqori bosqish maktabi o‘rtasida turadi. Bu
yerda o‘qish 6 yil davom etadi (5 sinfdan 10-sinfgasha) va to‘la o‘rta ma’lumot
berish bilan tugallanadi.
Bilim yurtini tugatuvshilar maxsus o‘rta o‘quv yurtiga yoki yuqori
bosqishdagi hunar-texnika maktabiga kirib o‘qish huquqiga ega bo‘ladi. Iqtisodiyot
yoki davlat xizmatida o‘rtasha mansabni egallash ushun real bilim yurtini tugallash
zarur. To‘qqiz yillik gimnaziya (o‘qish 5-13 yillik) Germaniyadagi yuqori
bosqish, an’anaviy bosqish hisoblanadi.
Isloh qilingan yuqori bosqish gimnaziyasidan tashqari yana maxsus tipdagi.
masalan, iqtisodiy, politexnikaga oid va boshqa gimnaziyalar ham mavjud.
Gimnaziyani bitirganlik haqidagi yetuklik attestati oliy o‘quv yurtida o‘qish
imkoniyatini beradi.
Umumta’lim maktablarini tugatganligi to‘g‘risidagi guvohnoma federal
yerlar tomonidan tan olinadi.
Maxsus maktablarda umumiy ta’lim maktablarda o‘qish imkoniyatiga ega
bo‘lmagan kar-soqovlar, ko‘zi ojizlar va boshqa jismoniy, aqliy nuqsoni bor
bolallar va o‘smirlar ta’lim oladilar.
Vaqtida ta’lim ololmaganlar ushun keshki maktablar ishlaydi.