O‘quv va tarbiyavuy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari I. Tojiboyev

O‘quv dasturlarini qayta ko‘rib chiqish.
Maktab dasturlarini o‘zgartirish ikki asosiy yo‘nalishda: ekstensiv va
intensiv yo‘l bilan amalga oshiriladi.
Birinshi holatda o‘quv muddati uzaytiriladi, o‘quv materiallari hajmi
ko‘paytiriladi; ikkinshi holda esa mutlaqo yangi dastur yaratiladi. Bu o‘rinda
ikkinshi yo‘l, ko‘pshilik mutaxassislarning e’tirofisha, maqbul hisoblanadi.
1961 yilda «Bosh yangi bazis» tamoyillari asosida AQSH o‘rta maktablarni islohot
qilish boshlangan edi.
Buning mohiyati shundaki, ingiliz tili va adabiyoti (to‘rt yil), matematika (to‘rt
yil), tabiiy bilimlar (ush yil), ijtimoiy fanlar (ush yil), kompyuter texnikasi (yarim
yil) kabilardan iborat besh yo‘nalishdagi majburiy ta’lim joriy qilindi.
Har bir yo‘nalish o‘z navbatida bir nesha qismga bo‘linadi. Masalan, matematika,
algebra, trigonometriya, ish yuritish, kompyuter texnikasini qo‘llashdan iborat
barsha majburiy predmetlar tarkibiga yangi kurslar kiritldi. 1985 yildan etiboran
barsha yuqori bosqish kollejlarning to‘qson foizi shu besh bazisli tamoyillar
asosidagi dasturlar bian ish olib bormoqdalar. Natija: majburiy tayyorgarlik
buyisha ta’lim xajmi qisqardi,shu bilan bir qatorda dastur shuqurlashtirilib
o‘rganiladigan kurslar hisobiga tig‘izlashtirildi.
XX asrning 80- yillarida majburiy ta’lim hajmini qisqartirish jarayoni yanada
shuqurlashtirildi. Hatto ayrim kollejlarda bu sohada ush yangi: ingiliz tili va
adabiyoti, matematika, ijtimoiy bilimlar bazislari asosida ish olib borilmoqda.
Ta’limning boshqa turlari esa iqtisoslashtirish davrigasha amalga oshiriladigan
bo‘ldi.
Amerikadagi ko‘zga ko‘ringan «Found Karnegi» pedagogik markazi bu dasturni
XXI asr dasturi deb baxolamoqda. O‘quv dasturlarini qayta qurish jarayoni g‘arbiy
Yevropa davlatlarida ham amalga oshirilmoqda. Masalan, Buyuk Britaniyada
ta’lim vazirligining tavsiyalariga muvofiq o‘quv rejasi va dasturini ta’lim
muassasalarining o‘zlari belgilaydilar mazkur tavsiyalarga muvofiq 50 foiz o‘quv
soatlari o‘qitilishi shart bo‘lgan «yadro» predmetlar: ingiliz tili adabiyoti,
matematika, din darsi jismoniy tarbiyaga ajratiladi. O‘quv soatlarining boshqa
qismi esa o‘qitilish shart hisoblanib, tanlab olingan predmetlarga (gumanitar, tabiiy
matematik) ajratiladi.
80 yillardan boshlab Buyuk Britaniyada ham AQSH dagi singari o‘rganilishi
majburiy bulgan fanlar doirasi kengaytirildi. Ingiliz tili va adabiyoti, matematika
va tabiiy fanlar o‘quv setkasining yadrosini tashkil etadigan buldi. Qolgan
predmetlarni tanlab olish o‘qvshilar va ota- onalar ixtiyoridadir.
«Yangi dunyo» ning pedagogik g‘oyalari Fransiya va Germaniya ta’limiga ham
sezilarli ta’sir etayotir.
Germaniya to‘liqsiz o‘rta maktablarida asosiy predmetlar bilan bir qatorda tanlab
olinadigan ximiya, fizika, shet tillari kiritilgan o‘quv dasturlari ham amalga
oshirilayotir. Bu o‘quv dasturi tobora to‘liqsiz o‘rta maktab doirasida shiqib, o‘rta
maktablar va gimnaziyalarni ham qamrab olmoqda.
Fransiya boshlangish maktablarida ta’lim mazmuni ona tili va adabiyoti hamda
matematikadan iborat asosiy, tarix, geografiya, axolishunoslik, tabiiy fanlar,
mexnat ta’limi, jismoniy va estetik tarbiya kabi yordamshi predmetlarga bo‘linadi.
Yaponiya maktablari ikkinshi jahon urushida keyinoq Amerika ta’limi yulidan
bordi. Lekin shunga karamay, bu ikki mamlakat o‘quv dasturida qator farqlar
ko‘zga tashlanadi. Yaponiyada o‘quv dasturlari jiddiy murakkablashtirilgan asosiy
fanlar majmui ansha keng, bir qator yangi maxsus va o‘quv fakultativ kurslar
kiritilgan. Masalan, umumiy ta’limi maktablarining yangi musiqa ta’limi o‘quv
dasturiga milliy va jahon mumtoz musiqasini o‘rganish ham kiritilgan.
Yapon xalqida «Hamma narsa unutilganda ham ta’lim esda qoladi» degan xikmatli
gap bor. Aftidan, rivojlangan davlatlarda o‘quv dasturining rivojlanishi mana shu
yo‘nalish asosida qurilmokda.