O’quv yili uchun ~ 1 ~

(UAA, UAG, UGA )
oqsil sintezi boshlanishi va 
tugallanishini bildiradi. Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun universal hisoblanadi 
ya‘ni bitta triplet AAA tripleti, bakteriyada, o'simlikda, hayvonda va odamda ham lizin 
aminokislotasini kodlaydi.
Genetik kodning muhim xususiyatlaridan biri uning o`ziga xosligi bo`lib, bitta triplet 
bitta aminokislotaga mos keladi. Oqsil tarkibiga kiruchi 20 xil aminokislotadan 18 xilining 
genetik kodi ikkitadan oltitagacha bo`ladi. 
ushbu fikrdan keyin ikki xil aminokislotaning genetik kodi esa faqat bitta degan xulosa 
kelib chiqadi. 
Odam eritrositlaridagi gemoglobulin oqsili o`zaro o`xshash ikkita a va b zanjirdan tashkil 
topgan. a ning bitta zanjirida 141 ta, b ning bitta zanjirida 145 ta aminokislotadan iborat 
bo`ladi.

---

2022-2023-O’QUV YILI UCHUN 
~ 9 ~ 
 
Mutatsiyalar oqsil sintezining buzilishiga olib keladi. buning natijasida oqsilning 
funksional faolligi o`zgaradi, tuzilishi,soni, shakli ham o`zgarishi mumkin. Masalan 
xromosoma mutatsiyalaridan 
deletsiya
– xromosomalar o`rta qismining ajralishi, 
duplikatsiya
– xromosomalarning ayrim qismining ortishi
, inversiya
– xromosoma ayrim 
bo`lagining 180
0
ga burilishi, 
translokatsiya 
– xromosoma bir qismining boshqa 
nogomologik xromosomaga qo`shilishi oqibatida yuzaga keladi.
Odam tanasida DNK molekulasi xili uning jinsiga bog`liq bo`ladi ya`ni erkak organizmida 
24 xil DNK, ayol organizmida 23 xil DNK bo`ladi. Bu farq 23-juft xromosomaning XY 
yoki XX bo`lishiga bog`liq. Ba`zi organizmlarda geterogametalik degan tushuncha 
kuzatiladi ya`ni ularning urg`ochisida oxirgi jinsiy xromosoma jufti XY holatda, 
erkaklarida XX holatda uchraydi. Bularga: sudralib yuruvchilar, qushlar, ayrim 
hasharotlar (kapalaklar) kiradi.