Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

Naftalinni bromlash
. Naftalinni хlorlash va bromlash reaksiya-lari 
katalizatorsiz ham oson boradi, lekin reaksiyani tezlashtirish uchun katalizator 
(Lyuis kislotalari) qo’shish mumkin. Bunda galogen doimo 1-(

) holatni egallaydi. 
1.
Quruq probirkaga naftalin kristallaridan bir nechtasini soling, unga 
bromning uglerod (IV)-хloriddagi eritmasidan 8—10 tomchi qo’shing, so’ngra 
reaksion aralashmani kuchli chayqating. Na-tijada naftalin sekin eriydi va 
bromlanadi. Brom rangining yo’qolishi va havoda tutovchi vodorod bromid 
pufakchalarining aj-ralishi naftalinning bromlanayotganligini bildiradi. 
2.
Boshqa probirkaga shuncha mikdorda naftalin va bromning uglerod (IV)-
хloriddagi eritmasidan soling. Probirka qaynagunicha qizdiring. Qizdirilganda 
naftalinning bromlanishi oldingi tajribadagidan tezroq borishiga e’tibor bering: 
Naftalinni nitrolash.
Naftalin benzolga nisbatan oson nitro-lanadi. Uni 
nitrolashda odatda nitrolovchi aralashma (63% li NNO
3 
va 80% li N
2
SO
4
) yoki 
kontsentrlangan (52% li) nitrat kislota ishlatiladi va reaksiya хona haroratida yoki 
kuchsiz qizdirish bilan olib boriladi. Bunda asosan 

-nitronaftalin (90%) va juda oz 
mikdorda (4-5%) 

-nitronaftalin hosil bo’ladi. Naftalin kontsentrlangan nitrat kislota 
va oleum ta’sirida 80-90° da nitrolanganda 1,5- va 1,8-dinitronaftalinlarning 2:1 
nisbatdagi aralashmasi hosil bo’ladi: 

---

205 

-nitronaftalin, asosan, 

-naftildiazoniy tuzlaridan (diazogruppani NO
2
ga 
almashtirish orqali) olinadi. 
Probirkaga 0,2-0,3 g naftalin va 2 ml kontsentrlangan nitrat kislota soling. 
Probirkadagi aralashmani shisha tayoqcha bilan qorishtirib turgan holda suv 
hammomida naftalin to’liq eriguncha 2-3 minut qizdiring. qaynoq eritmani sovuq 
suv solingan probirkaga quying hosil bo’lgan 

-nitronaftalin to’q-sariq rangli 
moysimon suyuqlik holida suv ostiga cho’kadi va probirka chayqatilganda qattiq 
holga o’tadi. Sariq cho’kmani filtrlab oling va uni metil spirtda qayta kristallga 
tushiring.