Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

AROMATIK BIRIKMALARDAGI ELEKTROFIL ALMASHINISH 
REAKSIYALARI 
 
NITROBENZOL SINTEZI; 
Reaktivlar 
. 9 ml benzol , 10 ml nitrat kislota ( d -1,84 ) ,natriy gidroksid , 
kaltsiy хlorid . 
Ish mo’rili shkafda bajariladi ! 
Havo sovitgich ( 40 -50 sm uzunlikdagi )
ulangan 100 ml sig’imli tubi yumaloq kolbaga 12,5 ml kontsentrlangan nitrat
kislota qo’shiladi. Хona temperaturasigacha sovitilgan aralashmaga chayqatib
turgan holda oz –ozdan 9 ml benzol quyiladi .( bunda kolbadagi suyuqlik 
emulsiyaga aylanadi ). Nitrolash davomida reaksion aralashmaning
temperaturasi 50
0
C dan ko’tarilmasligi va 25
0
C dan pasaymasligi kerak.
Buning uchun reaksion aralashmaga benzol qo’shib tezligini boshqarib va 
kolba suv hammomida sovitib turiladi. Ko’rsatilgan miqdordagi benzol quyib
bo’lingandan so’ng suv hammomining temperaturasi 60
0
C ga ko’tarilib ( 
termometr hammomga tushiriladi ) aralashma 45 daqiqa davomida qizdiriladi . 

---

178 
So’ngra reaksion aralashma sovuq suvda sovitilib , ajratgich voronkaga
quyiladi va kislotali pastki nitrobenzol qavatidan ajratib olinadi . Nitrobenzol
suv , natriy gidroksidning suyultirilgan eritmasi va yana suv bilan yuviladi .
Yuvilgan nitrobenzol 50 ml sig’imli konussimon kolbaga quyiladi , qizdirilgan
kalsiy хlorid solib kichikroq havo sovitgich o’rnatilgan probka bilan
berkitiladi va suyuqlik tiniq holga kelguncha suv hammomida qizdiriladi .Agar
kolba tubida kalsiy хlorid eritmasining suvli qavati hosil bo’lsa,
Nitrobenzol ehtiyotlik bilan boshqa quruq kolbaga quyilib , qaytadan unga 
qizdirilgan kalsiy хlorid qo’shiladi va yuqorida ko’rsatilgan usul bo’yicha
quritiladi . quritilgan nitrobenzol Vyurs kolbasiga quyilib , havo sovitgich
orqali haydaladi va 207 – 211 C da haydaladigan fraksiya yig’iladi .Nitrobenzol
miqdori 11 g . Nitrobenzolni quriguncha haydash хavfli , chunki u dinitrobenzol
bilan aralashgan bo’lsa portlashi mumkin . 
Nitrobenzol - achchiq bodom hidli , och sariq rangli moysimon
suyuqlik , spirtda , benzolda , efirda eriydi , suvda deyarli erimaydi . Molerulyar
massasi 123,11; qaynash temperaturasi 210,9 C; d
4
1,205; n
d
1,5525. 
Nitrobenzol markaziy nerv sistemasini zaharlaydi , modda
almashinuvini buzadi , buning natijasida jigar kasallanadi . Nitrobenzol bug’i
bilan uzoq vaqt nafas olinsa bosh og’riydi , teriga tegsa kuydiradi . Terining
nitrobenzol tekkan joyini spirt bilan artib , so’ngra sovun bilan yuvish kerak . 
PIKRIN KISLOTA SINTEZI