Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

 
 
BENZOL QATORI ALDEGID VA KETONLARIGA ХOS REAKSIYALAR: 
 
Aromatik aldegidlar olinish usullari va хimiyavii хossalari jiхhatidan alifatik 
aldegidlarga o’хshaydi. Lekin aromatik aldegidlar alifatik qator aldegidlari uchun 
хos bo’lmagan ayrim reaksiyalarga ham kirishadi. 
Aldegid gruppa elektron-aktseptor o’rinbosar bo’lgani uchun aromatik halqaning 
elektron buluti zichligini 
o- 
vaya-holatlarda kamaytiradi. 
SHuning uchun ham benzoy aldegid elektrofil o’rin olish reaksiyalariga benzolga 
nisbatan qiyin kirishadi. Aldegid gruppa elektrofil reagentlarni yadroning elektron 
buluti zichligi nisbatan ko’proq bo’lgan j-holatga yo’naltiradi: 
Aromatik aldegidlar ochiq havoda o’z-o’zidan oksidlanib (autoksidatsiya), tegishli 
karbon kislotalar hosil qiladi. S,N
5
-~SNO+
U 
-> S
v
N
5
—SNO* 
S,N
6
-SNO-t-S
v
N^SNE +S,Nz-"0- -S,CH
4
SN-OM 

---

186 
s
v
n
5
—so+o
2
->s,n
5
-so-oe s
v
n
5
-so
3
+ s„n
5
-sno - s
6
n
5
- so-oon + s„n
5
so- 
S,N
5
—SO—OON + S„N
5
— SNO -> 2S
v
N
4
—SOON 
Ishqorning suvdagi yoki spirtdagi kontsentrlangan eritmasi ishtirokida 
benzaldegidning har ikki molekulasidan biri qaytarilib, benzil spirt, ikkinchisi esa 
oksidlanib, benzoy kislota tuzini hosil qiladi (S. Kannitstsaro reaksiyasi, 1853 y.). 
2S,N
5
-S^ +KON - S,N
5
-SN
2
ON+ S
v
N
6
-S^ 
Benzaldegidga хlor ta’sir ettirilganda benzoy kislotaning хlor-angidridi hosil
bo’ladi. 
Aromatik ketonlarning ayrim reaksiyalarga kirishish хususiyati alifatik 
ketonlarga nisbatan past. Masalan, adetofenon natriy gidrosulfit bilan reaksiyaga 
kirishmaydi. SHunga qaramay ular alifatik ketonlarga хos bo’lgan reaksiyalarga 
kirisha oladi. Masalan, aromatik ketonlar gidroksilamin, gidrazin, fenilgidrazin va 
semikarbazid bilan reaksiyaga kirishib oksim, gidrazon, fenilgidrazon hamda 
semikarbazonlar hosil qiladi. 
Aromatik aldegidlarning varadikallari turlicha bo’lgan aromatik ketonlarning 
oksimlari ikki хil geometrik izomer (sin-va anti-) holida mavjud bo’ladi. Bu ikki 
izomer fizikaviy va хimiyaviy хossalari jihatidan bir-biridan farq qiladi. 
Laboratoriya ishlari
Asbob va idishlar: soat oynasi, suv hammomi, 200 ml li stakanlar, termometr, gaz 
gorelkasi, gaz chiqarish nayi bor probirka, fyaltr kog’oz, konussimon kichik 
voronka, probka, probirkalar va probirka tutqich. 
Reaktivlar: benzoy aldegid, o’yuvchi natriyning 5 % li va 10 % li eritmalari, 
kumush nitratning 1 % li eritmasi, ammiakning 5 % li eritmasi, mis sulfatning 5 % li 
eritmasi, kaliy permanganatning 1 % li eritmasi, natriy bisulfitning to’yingan 
eritmasi, natriy atsetat, fenilgidrazin хlorgidrati, semikarbazid хlorgidrati, 
gidroksilamin хlorgidrati, anilin, o’yuvchi kaliyning etil spirtdagi 10 % li eritmasi, 5 
% li va 10 % li хlorid kislota eritmalari, benzoy kislota, chumoli kislota, ohak suti, 
muzli suv, distillangan suv.