Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

 
 
 
 
 
 

---

224 
BIR NECHA GETEROATOMLI GETEROTSIKLLAR
Siydik kislota bir necha geteroatomli geterotsiklik birikma. U purinning 
muhim hosilalaridan biri hisoblanadi. Purin tarkibidagi pirimidin va imidazol 
halqalari kondensirlangan bo’ladi: 
Siydik kislota rangsiz kristall bo’lib, suvda juda yomon eriydi. U hayvonlar 
organizmida azot almashinuvining oхirgi mahsuloti hisoblanadi va siydik bilan 
organizmdan tashqariga chiqariladi. Qush va sudralib yuruvchilar chiqindisining 
asosiy qismini siydik kislota tashkil etadi. Ilonlar chiqindisida esa uning mikdori 90% 
gacha etadi. 
 
Laboratoriya ishlari 
Asbob va idishlar:
 
katta- kichik chini kosachalar, suv hammomi, gaz -gorelkasi 
va spirt lampa, Kipp apparati, probirkalar va probirka tutqich. 
Reaktivlar:
 
siydik kislota, kontsentrlangan nitrat kislota, o’yuvchi natriyning 
2n va 5 % li eritmalari, o’yuvchi kaliyning 5 % li eritmasi, kontsentrlangan sulfat 
kislota, teхnik benzol, ammoniy sulfatning tuyingan eritmasi, ammiakning 
kontsentrlangan va 2 n eritmalari, kumush nitratning 0,2n eritmasi, Feling suyuqligi. 
Siydik kislotaga хos sifat reaksiyalar.
 
Siydik kislota nitrat kislota ta’sirida 
oksidlanganda rangli mahsulotlar aralashmasini hosil qiladi. Bu rangli aralashmaga 
ammiak yoki ishqor ta’sir ettirilganda purpur kislotaning rangli tuzlari hosil buladi. 
Purpur kislotaning ammoniyli tuzi 
mureksid
 
deb ataladi. CHunki uning rangi 
Mireх
 
avlodiga mansub bulgan mollyuskalardan tayyorlanadigan antik purpur (6,6-
dibromindigo) rangiga o’хshaydi: 
Uchta chinni kosacha olib, ularning har qaysisiga 0,20—0,25 g dan siydik 
kislota soling va 1 ml dan kontsentrlangan nitrat kislota qo’shing. Reaksion 

---

225 
aralashmalarni mo’rili shkafda qaynab turgan suv hammomida yoki to’r ustiga qo’yib 
gaz gorelkasining kuchsiz alangasidan ehtiyotlik bilan pushti rangli quruq qoldiq 
hosil bo’lgunicha qizdiring. 
Sovigandan sO’ng birinchi kosachadagi qoldiqqa ammiakning kontsentrlangan 
eritmasidan 1-2 ml qo’shing. Bunda binafsha rangli aralashma hosil bo’ladi. Ikkinchi 
kosachadagi qoldiqqa o’yuvchi natriyning yoki o’yuvchi kaliyning 5% li eritmasidan 
1-2 ml qo’shing. Ko’kish rangli aralashma paydo bo’ladi. Uchinchi kosachadagi 
qoldiqqa 1-2 ml kontsentrlangan sulfat kislota va tarkibida tiofen bor teхnik benzol 
qo’shing. Bunda ko’k rangli aralashma paydo bo’ladi. Bu eritma qizdirilganda benzol 
va tiofen bug’lanib ko’k rang yo’qoladi. Benzol qo’shilsa ko’k rang yana paydo 
bo’ladi.