Oriental Renaissance: Innovative

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
1416 
w
www.oriens.uz
March
2022
 
Qo‘shish va ayirishga o‘rgatish 1 sinfda matematika o‘qitishning asoslaridan 
biridir. Bolalar bog’chasida asosiy tayyorlov ishlari olib boriladi. Bolalar arifmetik 
masalalarni echib, hisoblash malakalarini egallab boradi. Bu arifmetik masalalarning 
ma‘nosini tushunishiga hamda unga ongli ravishda yondoshishlar, xatoliklar natija 
hamda amallar komponenti orasidagi o‘zoro bog’lanishlarni aniqlashga imkon beradi. 
Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalar bir amalli oddiy masalalarni, ya‘ni narsalar 
ustida ish bajarishdan qo‘shish ayirishdan bevosita kelib chiqadigan (qo‘shdik, 
ko‘paydi, ayirdik, kamaydi) arfmetik masalalarni echadilar. 
Bular yig’indi va qoldiqni toipishga qaratilgan masalalardir. Bolalarga katta son 
kichik sonlarni qo‘shish hollari bilan tanishtiriladi. Ularni avval 1 soni qo‘shish va 
ayirish keyinroq 2 va 3 sonlarni qo‘shish va ayirishga o‘rgatib boriladi. Masalalar 
yechish bolalarga avvolo mukammal matematik tushunchalarni shakllantiradi. 
Fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. O‘ylash masalalarni hayotga tatbiq eta olish, har 
bir amaliarni ma‘nosini tushunishdan iboratdir. Qo‘shish amallariga doir masalalar 
yechishiga to‘plam elementlarini birlashtirish natijasida belgilarni aniqlaydilar 
amaliarni nomalum komponenti (nomalum qo‘shiluvchi, ko‘payuvchi, bo‘luvchi) 
topishga doir masalani echayotib bolalar arfimetik amallarni komponentlari va 
orasidagi bog’lanishni o‘zlashtiradilar. Masalalar konkret material bo‘lib, ular 
yordamida o‘quvchilar yangi bilmlar vujudga keladi va mavjud bilmlar tadbiq qilish 
mobaynida mustahkamlanib boriladigan holda nazariyani amaliyot bilan o‘qitish 
tushuntirish bilan bog’lab olib borish imkonini beradi. Arifmitik masalalar yechish 
o‘quvchilar kundalik hayotida har kungi o‘quv zarur bo‘lgan amaliy fikrlarini 
vujudga keltiradi. Hayotdagi harid qilingan narsaning narxini ko‘rishgan narxini 
olgan narsalarni narxini, ishga kech qolmaslik uchun uydan qachon chiqqanligi 
haqida fikr yuritiladi. O‘quvchilarni yangi bilimlar bilan tanishtirish uchun 
masalalardan keng foydalaniladi. Masala tuza bilish ko‘nikmasi uning tuzilishini 
o‘zlashtirib olish uchun zamin yaratadi. Bolalar masala tuzish bilan 2 yoki 3 
mashg’ulot o‘tganidan so‘ng tanishadilar ular masalada shart va savol borligini bilib 
oladilar. Masala shartini kamida 2 ta son bo‘lishligi alohida ta‘kidlanadi. O‘qituvchi 
bolalarga masalani nima haqida gapirishini so‘zlab beraman, siz bo‘lsangiz men 
aytgan narsalarni hammasini chap tomoniga 3 ta olma o‘ng tomoniga 4 ta olma 
qo‘ydim. Stolga hammasi bo‘lib nechta olma qo‘yildi. Bolalarga tarbiya berishda 
ham maqsadli malakalarni roli katta masalalar o‘quvchilarni fikri doiralarni 
kengaytirishiga yordam beradi. Masalalar yechish haqida fikr yuritish natijalarida 
shunday masalalar tarkib topadi. 

---