Orol fojiyasi kelib chiqish sabablari


Keywords:  Aral Sea drying, Aral Sea water, professional sea, Victoria Lake,  Amudarya and Syrdarya waters, rivers, etc.  KIRISH



Yüklə 65,04 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/5
tarix25.12.2023
ölçüsü65,04 Kb.
#195235
1   2   3   4   5
ZDTF12014

Keywords: 
Aral Sea drying, Aral Sea water, professional sea, Victoria Lake
Amudarya and Syrdarya waters, rivers, etc. 
KIRISH 


65 
« Zamonaviy dunyoda tabiiy fanlar: Nazariy va amaliy 
izlanishlar» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiyasi 
Orol dengizi — 
Oʻrta Osiyodagi
 eng katta berk 
koʻl
. Maʼmuriy jihatdan Orol 
dengizining 
yarmidan 
koʻproq 
janubi-gʻarbiy 
qismi 
Oʻzbekiston 
(
Qoraqalpogʻiston
), shimoli-sharqiy qismi 
Qozogʻiston
 hududida joylashgan. 
Oʻtgan asrning 60-yillarigacha Orol dengizi maydoni orollari bilan oʻrtacha 68,0 
ming km² ni tashkil etgan. Kattaligi jihatidan dunyoda toʻrtinchi (
Kaspiy dengizi

Amerikadagi 
Yuqori 
koʻl
 va 
Afrikadagi 
Viktoriya
 koʻlidan 
keyin), 
Yevrosiyo
 
materigida
 (Kaspiydan keyin) ikkinchi oʻrinda edi. Dengiz 
shimoli-sharqdan janubi-gʻarbga choʻzilgan, uz. 428 km, eng keng joyi 235 km 
(45° shahrik.) boʻlgan. 
Havzasining
 
maydoni
 690 ming km², suvining hajmi 
1000 km³, oʻrtacha chuq. 16,5 m atrofida oʻzgarib turgan. Havzasining kattaligi 
uchun dengiz deb atalgan. Orol dengizi yuqori 
pliotsenda
 Yer poʻstining egilgan 
yeridagi botiqda hosil boʻlgan. Tubining relyefi (gʻarbiy qismini hisobga 
olmaganda) 
tekis

Orol 
dengizida 
juda 
koʻp 
yarim 
orol
 va 
qoʻltiqlar
 boʻlgan. 
Shimol
 
qirgʻoklarida
 eng 
katta 
qoʻltiqlaridan 
Chernishev

Paskevich

Sarichigʻanoq

Perovskiy
, janubi-sharqiy va 
sharqiy 
qirgʻoqlarida 
Tushbas

Ashshibas

Oqsagʻa

Suluv
 va 
boshqa, 
Amudaryo
 bilan 
Sirdaryo
 quyiladigan 
joylarida 
Ajiboy

Tolliq

Jiltirbas
 qoʻltiklari, 
Qulonli
 va 
Moʻynoq
 yirik 
yarim 
orollari boʻlgan. Orol dengizida qadimdan suv sathi goh koʻtarilib, goh pasayib 
turgan. Keyingi geologik davrda 
Sariqamish
 va 
Oʻzboʻy
 orqali Orol dengizi suvi 
vaqt-vaqti bilan Kaspiyga quyilgan, suv sathi ancha baland boʻlib, jan.vajan.-
sharqidagi bir necha ming km² maydonli sohil suv ostida boʻlgan. Orol dengizi 
unchalik 
chuqur 
emas. 
Chuqur 
joylari 
gʻarbiy
 qismida. 
Qoraqalpogʻiston 
Ustyurta
 yonida chuq. 69 m gacha yetgan. Koʻlning sayoz 
joylari uning jan., janubi-sharqiy va sharqiy qismlariga toʻgʻri kelgan. Orol 
dengizi qirgʻoklarining morfologik tuzilishi juda murakkab. Ular bir-biridan baʼzi 
xususiyatlari bilan farqlanadi. Shimoliy qirgʻogʻi baland, ayrim yerlari past, 
chuqur qoʻltiqlar bor. Sharqiy qirgʻogʻi past; qumli, juda koʻp mayda qoʻltiq va 
orollar boʻlgan. Janubiy qirgʻogʻi 
Amudaryo deltasidan
 hosil boʻlgan. Gʻarbiy 
qirgʻogʻi kam qirqilgan va 
Ustyurt
 chinkidan iborat. Orol dengizida 300 dan ortiq 
orol boʻlgan. Ularning 80% dengizning janubi-sharqiy qismida. Eng 
kattalari 
Koʻkorol
 (273 km²), 
Vozrojdeniye
 (216 km²) 
va 
Borsakelmas
 (133 km²) edi. Dengizga Amudaryo bilan Sirdaryo quyiladi. 60-
yillargacha yiliga Amudaryo Mutlaq dengiz sathi 2000-yillarning boshlarida 22-
yillarning oxiridagi darajadan 1950 m pastroqda 31 m gacha pasayib ketdi. 
2001-yilda Buyuk Orol dengizi (Janubiy) G'arbiy va Sharqqa bo'lingan. 2001-
yilda. 2003-yilda dastlabki maydonning to'rtdan bir qismi Orol dengizi va 10% 
ga yaqinini dengiz suvi qoplagan. Bugungi kunda eski chuqur dengiz o'rniga 


66 

Yüklə 65,04 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin