Orom og‘ushida dilrabo bu tun: Oydin zulumotda jilmayar bahor



Yüklə 3,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/44
tarix28.11.2023
ölçüsü3,67 Mb.
#168157
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   44
Yoshlik - 2021 9-10 (2)

Qozoqboy YO‘LDOSH,
pedagogika fanlari 
doktori, professor
1949-yili tug‘ilgan.
Sirdaryo davlat
pedagogika
instituti (hozirgi
GulDU)ning O‘zbek
filologiyasi fakultetini
tamomlagan.
Adabiyotshunoslik
va adabiyot o‘qitish
metodikasiga
oid kitoblar,
darsliklar va besh
yuzdan ziyod ilmiy
maqola muallifi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


his-tuyg‘ulariga ham daxl qiladigan, 
zug‘um o‘tkazadigan bo‘lsa. Sho‘ro tuzu
-
mida yashagan ijodkorlarning birinchi 
avlodi, nisbatan erkinroq zamonlarda, 
chin badiiy so‘zning ta’mini tuyib, ada-
biy izlanish lazzatlarini ta’biga singdirib 
shakllangan edilar. Shuning uchun 
ularning eng “qizil” bitiklarida ham 
kishining yuragini jiz etkazadigan 
nimadir bo‘lardi. Chunki ular adabi
-
yotning, birinchi navbatda, san’at 
ekanligi ni tuyib ulg‘ayishgandi. 
Qatag‘on haddi a’losiga ko‘taril
-
gan, umuman, odamning, jumladan, 
ijodkorning shaxsi ham sariq chaqaga 
olinmaydigan, ulkan Ittifoqdagi necha 
millionlagan odamlar ruhan sindiril
-
gan, yolg‘on so‘zlash axloq, yalang‘och 
shiorlarni qofiyaga so lish poeziya, sox-
ta tuyg‘ularni tasvirlash san’at san
-
algan davrda ijodkor sifatida shakl-
langan butun bir avlodga ifodada 
yalang‘ochlik, mavzuda jo‘nlik virusi 
atay yuqtirilgan edi. Ular buni ista
-
magandilar, biroq shunday bo‘lishga 
mahkum etilgandilar. Bu davrda asl 
vazifasi ko‘p ma’noni ifodalashdan, 
turlicha jilolanishdan iborat bo‘lgan 
badiiy so‘z aniq bittagina ma’noni 
anglatishga majbur etildi. Badiiy asar 
shunday yozilishi kerak ediki, undan, 
qanchalik istamasinlar, hech kim hech 
qanday ikkinchi ma’noni topolmasligi 
shart edi. Bunday ifoda badiiy bo‘lmas
-
di, albatta, ammo xavfsiz hisoblanardi. 
So‘zining salgina o‘zgacha tushunil
-
ishiga yo‘l qo‘ygan o‘nlab boshqalar 
“xalq dushmani” sifatida jismonan yo‘q 
qilinganini ko‘rgan boshqalar jo‘n, ochiq 
va yalang‘och yozishga, binobarin, imkon 
qadar adabiyotning joni bo‘lmish obrazli 
ifodadan qochishga majbur edilar.
Shuning uchun ham Sharof Rashidov, 
Turob To‘la, Rahmat Fayziy, Ibrohim Ra
-
him, Said Ahmad, Ramz Bobojon, Asqad Muxtor, 
Shukrullo, Po‘lat Mo‘min, Akmal Po‘lat, Sarvar 
Azimov kabi yozuvchilar o‘z ijodiy imkoniyat
-
larini to‘la namoyon eta olmay yashab o‘tdilar. 
Negaki, ularning didi siyosiy xatoga yo‘l qo‘ymay, 
ruxsat etilgan g‘oyaviy haqiqatlarni hamma bir 
xil tushu nadigan yo‘sinda bayon etish talabi bi
-
lan shakllantirilgan edi. Bu avlod shaxs sifatida 
tarkib topayotgan paytda kommunistik mafkura 
odamning fikr-u tuyg‘ulariga ham andishasizlarcha 
xo‘jayinlik qilgan bo‘lsa, ijodkor sifatida qaror to
-
payotgan vaqtda adabi yotning missiyasi siyosatga 
yugurdaklik qilishdan iborat qilib qo‘yilgan edi. Bu 
ijodiy avlod iste’dodsizligi tufayli emas, balki talanti
-
ni to‘la namoyon etish jismoniy jihatdan ham xatarli 
bo‘lgani uchun o‘z ijodiy imkoniyatini to‘la ishga sola 
olmadi. 
Ularning ehtiyotkorligi aslo ortiqcha emasligini 
o‘tgan asrning 40-yillari oxiri va 50-yillari boshida 
ayni shu avlodning bir qancha vakillari uzoq yillar
-
ga qamalgani ham ko‘rsatib turadi. Jumladan, shoir 
Shukrullo ham millatchi sifatida yigirma besh yilga 
ozodlikdan mahkum qilingan edi. Afsuski, ehtiyot
-
korlik va cho‘chish tufayli kelib chiqqan majburiy 
jo‘nlik faqat tashqi jihatgina bo‘lib qolmadi. Ulkan 
xavotir yillar davomida bu avlodning ichki mohiya-
tiga ham aylanib ulgurdi. Menimcha, bu hol faqat 
o‘zbek adabiyotigagina tegishli holat bo‘lib qolmay, 
umumittifoq miq yosidagi xususiyat edi. Hali adabi
-
yotshunoslik ilmi bu avlod ijodiy taqdiridagi fojiani 
teran ilmiy tadqiq etishi kerak bo‘ladi.
Har qanday sharoitda ham ijod g‘oyat betakror 
va o‘ziga xos kechimdir. Shuning uchun Shukrullo 
aka mansub avlodni ham birday tushunish, tu-
shuntirish va baholash mumkin emas. Chunki qi
-
yofasiz bo‘lishga majburlik ham ba’zan chinakam 
ijodkorlarni o‘zligidan mahrum eta olmasa, 
ba’zilarni tanib bo‘lmaydigan holatga soladi. 
* * *
Shukrullo 1921-yilning 2-sentyabr kuni 
Toshkentning Olmazor mahallasida tug‘il
-
gan. Otasi Yusufxo‘ja nafaqat shahar, balki 
Turkiston o‘lkasida mashhur emchi edi. Yetti 
20
www.yoshlikjurnali.uz / №9-10 (361) 2021
www.ziyouz.com kutubxonasi


yillik maktabni tugatgan ti rishqoq Shukrullo 
1935-yilda pedagogika bilim yurtiga o‘qish-
ga kirib, 1938-yilda uni bitiradi. O‘n yetti 
yoshli yigitcha Qoraqalpog‘istonga ishga 
yuboriladi va u yerda boshlang‘ich sinf o‘quv-
chilariga sa boq beradi. 1939-yilda Nizomiy 
nomidagi Toshkent pedagogika institutiga 
sirtdan o‘qishga kiradi va uni 1944-yilda 
bitiradi. Shu yillarda o‘qish bilan birgalikda 
Toshkentning turli maktablarida o‘qituv-
chilik qiladi. Oliy ma’lumotli bo‘lgach, O‘rta 
Osiyo davlat universiteti (SAGU)ning as-
piranturasiga o‘qishga kiradi va ayni vaqt-
da O‘zbekis ton Yozuvchilar uyush masida 
maslahatchi bo‘lib ishlaydi (1945−1949-yil-
lar). 1949−1965-yillar oralig‘ida muayyan 
uzilishlar bilan O‘zbekiston davlat nashri-
yotida muharrirlik qiladi.
1949-yilda yosh shoirning “Bi rinchi 
daftar” nomli ilk kitobi bosilib chiqadi. Shu 
yili Hamid Sulaymon, 
Mirzakalon Ismoi-
liy, Shuhrat, Mahmud Murodov hamda 
aka-uka Alimuhamedov singari taniqli 
shaxslar bilan birga millatchilik va sovet
-
larga qarshi targ‘ibotda ayblanib, qo‘lga 
olinadi. O‘n besh oy davom etgan tergov 
natijasida Shukrullo yigirma besh yillik 
qamoq hamda yana besh yillik barcha 
huquqlardan mahrumlik jazolariga 
hukm qilinadi. Zul m-zo‘ravonlikka 
bo‘yin egishni istamagan shoir 
Norilsk qamoqxonasida yuz ber
-
gan isyonda qatnashadi. Shukrullo 
1955-yilga kelib, Stalin vafotidan ke-
yin ozod etilgan.
Shoir sermahsul ijod qilgan.
Uning “Qalb qo‘shiqlari” (1949), “Hayot il-
homlari” (1959), “Umrim boricha” (1960), 
“Inson va yaxshilik” (1961), “Inson − in-
son uchun” (1964), “Zarralar” (1973), “Su-
yanchiq” (1977), “Yashagim keladi” (1978), 
“Sening baxting” (1988), “To‘kilgan dard-
larim” (2001) kabi she’riy to‘plamlari e’lon 
qilingan. Shuningdek, 
1958-yilda bir jildli, 
1973-yilda ikki jildli, 1981-yilda uch jildli 
saylanmalari chop etildi. 
Shukrulloning “Chollar” (1948), “Ros-
siya” (1956), “Ikki qoya” (1964), “26-tong 
otari” (1966), “Gul va otash” (1972), “Ko‘ngil 
chirog‘i” (1975), “Asr bahsi” (1985) va boshqa 
bir qator dostonlari o‘z vaqtida tilga tush
-
gan edi. Shukrullo bolalarga bag‘ishlab she’r 
va ertaklardan iborat “Bahor sovg‘asi” (1962), 
“Yulduzlar” (1964) nomli kitoblar yaratgan. 
Uning “Xatarli yo‘l” (1962), “Tabassum o‘g‘ri-
lari” (1964), “To‘ydan keyin tomosha” (1980), 
“O‘g‘rini qaroqchi urdi” (1982) singari pyesalari 
turli teatrlarda namoyish qilingan. Adibning 
“Javohirlar sandig‘i” (1983) esse kitobida ustoz 
yozuvchilarning ijodiy tajribalari to‘g‘risida bahs 
yuritilgan, “Kafansiz ko‘milganlar” (1989) avto-
biografik romanida qatag‘on davri dahshatlari, 
“Tirik ruhlar” (1999) roman-xronikasida jadid 
Ubaydulla Xo‘jayev hayoti va faoliyati tasvirlan
-
gan. 1994-yili shoirning “Qasosli dunyo” publit-
sistik maqolalar to‘plami chop etilgan.
Shukrullo Karlo Gotssining “Baxtiyor 
gadolar” pyesasi hamda Sh.Petyofi, T.Shevchen-
ko, Q.Quliyev va boshqa ko‘plab shoirlarning 
she’rlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Uning 
asarlari rus, arab, turk, ozarboyjon, qoraqalpoq, 
qozoq, qirg‘iz tillarida nashr etilgan.
Shukrullo adabiyot ravnaqi yo‘lidagi xiz matlari 
uchun 1977-yili O‘zbekistonda xiz mat ko‘rsatgan 
madaniyat xodimi, 1981-yili O‘zbekiston xalq shoiri 
21
adabiy-ijtimoiy jurnal
www.ziyouz.com kutubxonasi


unvonlari egasi bo‘lgan. 1994-yili Alisher Navoiy 
nomidagi O‘zbekis ton Respublikasi Davlat muko
-
foti laureati, shu yili “Do‘stlik” ordeni, 1999-yili 
“El-yurt hurmati” ordeni bilan taqdirlangan.
Shoir Shukrullo 2020-yilning 19-iyulida 
99 yoshida vafot etdi.
* * *
Shukrullo o‘ziga xos ovoz hamda tasvir 
yo‘nalishiga ega ijodkor sifatida yetmish 
yildan ortiqroq qalam surdi. Lekin keyingi 
yillarda u kishining ijodiy qiyofasida jiddiy 
yangilanish sodir bo‘ldi. Shukrulloning 
shaxs va ijodkor sifatidagi o‘ziga xosligi 
shundaki, o‘zi zarur deb hisoblagan vaqtda, 
uzoq yillar davomida amal qilib kelgan 
ayrim badiiy qanoatlaridan voz kechib, 
yangi estetik tamoyillarga tayanishga 
kuch topa bildi. Qartayganda ijodiy a’mol
-
larini o‘zgartirishdan malollanmagani 
uchun egamanlikdan keyin shoirning bit
-
ganlarida yangi belgilar ko‘zga tashlana 
boshladi.
Shukrullo akaning yozganlari u 
kishining tabiatan qiziquvchan, o‘zini 
jamiyat tashvishlaridan chetga tort
-
maydigan odam ekanini ko‘rsatadi. U 
hamisha adabiyotga faqat ko‘ngil ermagi, 
tuyg‘ular o‘yini emas, ulkan bir ijtimoiy 
yumush deb qarab keldi. Shuning uchun 
kishi ijodga o‘zini to‘liq bag‘ishlashi, 
ilhom otashida yonishi kerak deb hi-
sobladi. Oqsoqolning “Javohirlar sandig‘i” 
asaridagi:

Yüklə 3,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   44




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin