Orqa miya nerv sistemasining tuzilishi

VEGETATIV NERV S IST E M A SIN IN G T U Z U L ISH I
Vegetativ ner\' sistemasi ikki neyronli b o ‘lishi bilan somatik
nerv sistemasidan farq qiladi, Vegetativ nerv sistemasining tola-
lari nerv markazlaridan chiqqach, organga uzulib, gangliy hosil
qiladi. Gangliydan chiqqan nerv tolalari organga yetib boradi.
Nerv sistemasi simpatik qismining markazlari orqa miya ko'krak-
bel qismlarining yon tarmoqlarida joylashgan. Orqa miya ol-
dindan ikkinchi neyron boshlanib, uning tanasi joylashgan qism
umurtqa pog‘onasi oldi simpatik tugunlar hosil qiladi, har ikki
tomondagi simpatik stvolda 3 ta bo'yin, 10— 12 ko‘krak, 5 bel,
4 ta dum g‘aza va lta dum tugunlari joylashgan. Bu tuguniardan
chiqqan nerv tolalari yurak, qizilo‘ngach. bronxlar, o'pka va
boshqa ichki organlarni nervlar bilan t a ’minlaydi.
Nerv sistemasi parasim patik qismining markazlari orqa
miyaning yuqorigi d u m g ‘aza qismida, uzunchoq o ‘rta miyada
joylashgan. U z unchoq miyadan chiqqan adashgan nerv tola­
lari qalqonsimon bez, yurak, bronxlar, o ‘pka, q izilo ‘ngach, osh­
qozon, ichaklar, m e ’da osti bezi, jigar va buyraklarni t a ’minlaydi.
0 ‘rta m iy a d a n c h i q q a n p a r a s im p a t ik nerv to la la ri k o ‘z qorachig'ini toraytiruvchi muskullarni va ko'zning kipriksimon
muskullarini ta ’minlaydi.
VEGETATIV NERV SIST E M A SIN IN G FUNKSIYALARI
Simpatik va parasimpatik nerv sistemasi turli xil funksional
xossalarga ega. Ular turli organ funksiyalariga nisbatan qarama-
qarshi ta’sir etadi. Masalan: simpatik nerv sistemasi ta ’sirlanganda
yurak qisqarish soni va kuchi ortadi, qontomirlari torayadi,
oshqozon ichak traktining harakat funksiyalari susayadi, k o ‘z
qorachig‘i kengayadi, moddalar almashinuvi ortadi. Parasimpa­
tik nerv sistemasi t a ’sirlanganda yurak faoliyati tormozlanadi,
b a ’zi qontomirlari kengayadi, oshqozon ichak traktining hara­
kat funksiyalari ortadi va ko‘z qo ra ch ig i torayadi.
Vegetativ nerv sistemasining funksiyalari bosh miyaning turli
qismlari va bosh miya katta yarim sharlar p o ‘stlog‘i bilan
boshqarilib turiladi. Vegetativ nerv sistemasi ham o ‘z navbati-
da bosh miya faoliyatiga t a ’sir etadi. Turli yoshdagi bolalarda
vegetativ nerv sistemasining rivojlanish xususiyatlari yaxshi
o ‘rganilmagan. Yangi tu g ‘ilgan ch aqaloqda yurak m inutiga
120— 140 marta qisqaradi va bolaning yoshi ortishi bilan qisqa­
rish soni kamayib boradi. Bu jarayon bolada yurakka parasim ­
patik nerv sistemasi t a ’siri ortib borishi bilan bog'liq.

Ко zm harakatlan'iruvchi

2 - rasm . V eg et at iv nerv si s tc r n a sin in g sxe m as i.
Vegetativ nerv sistemasi funksiyalari rivojlanishi bolaning
harakat funksiyalari rivojlanishi bilan bog'liq, chunki skelet
muskullarining qisqarishi reflektor ravishda yurak faoliyatiga
ovqat hazm qilishga, nafas olishga, siydik ayirishga qon bosi­
mi va boshqa funksiyalarning ortishiga sabab bo'ladi. Vegeta­
tiv nerv sistem asi fu nksiyalari 1. P. Pavlov, L. A. O rbeli,
A. G. Genesinskiy, I. M. Bikov v A. A. Arshavskiy va boshqa
ko'pgina olimlar tom onida n o'rganilgan.

Ekstrimal (favqulotda) sharoitlarda vegetativ nerv sistema­

si tashqi t a ’sirlarga javob berib, ayniqsa turli emotsional reak-
siyalarda qon aylanish, nafas, hazm ayiruv, ichki sekretsiya
organlarining funksional holatini o'zgartirib yuborish xususi-
yatiga ega. Bunda yurak ritmi, nafasi tezlashadi, ter ajralib
chiqishi almashinuv jarayonlari va shu kabilar kuchayadi.
Vegetativ nerv sistemasining organizm ichki muhiti doimiy-
ligini saqlashda ishtiroki ayniqsa muhim ahamiyatga ega. C h u ­
nonchi masalan, havo haroratining k o ‘tarilishi, ter ajralishi-
ning kuchayishi, shuningdek, periferik qontom irlar sistema­
sining kengayishi hisobiga issiqlik ajratish bilan o ‘tadi. Bulaming
hammasi tana haroratini doimiy darajada tutib turish im koni-
ni beradi va organizmning issiqlab ketishiga t o ‘siqliq qiladi.
K o ‘p qon yo‘qotish hollarida yurak ritmining tezlashuvi kuza-
tiladi, tomirlar torayadi va um um iy qon aylanishi doirasiga
t o ‘qimalar va organlardan normal qon aylanishni ta ’minlaydigan
taloqdagi depolangan qon otilib chiqadi.
Organizm ning ana shu va boshqa k o ‘pgina reaksiyalari
markaziy nerv sistemasining (M N S ) oliy bo'lim larida shaklla-
nadi va vegetativ nerv sistemasi orqali r o ‘yobga chiqariladi.


Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika unversisteti 301 guruh talabasi Ashurova Setoraning Odam anatomiya va fiziologiyasi fanidan bajargan
Mustaqil ishi
Mavzu :
ORQA MIYA TUZILISHI VA FUNKSIYASI


Bajardi : Ashurova Setora
Tekshirdi : ________________