O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
|
Sug‘urta zaxirasi
haqida tushuncha va uning shakllanishi 4-chizma. Sug‘urta zaxirasini shakllantirish va sug‘urta qoplamasini amalga oshirish jarayonlari. 2 3
uchun sug‘urtalovchilar ham so‘mda, ham chet el valutasida to‘langan sug‘urta mukofotlaridan maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartibda va shartlarda sug‘urta zaxiralarini shakllantiradilar hamda joylashtiradilar. Sug‘urtalovchining sug‘urta zaxiralariga mos keluvchi aktivla- ri olib qo‘yilishi mumkin emas» 1 . Sug‘urta zaxirasi — jismoniy va yuridik shaxslarning sug‘urta munosabatiga kirishlari, ya’ni sug‘urta mukofotlarini to‘lashlari hisobiga shakllanadi. Ushbu zaxirani shakllantirish har bir sug‘urtalanuvchi tomonidan sug‘urta mukofotlari o‘z vaqtida va to‘liq to‘lanishi evaziga yuz beradi. Zaxira mablag‘lari faqat maqsadli sarflanadi hamda uning resurslari hajmi sug‘urta tashkiloti tomonidan statistik, ekonometrik andozalarga va ehtimollik nazariyasiga asoslanib aniqlanadi hamda shakllantiriladi. Shuningdek, sug‘urta zaxirasi mablag‘laridan samarali foydalana bilish sug‘urta faoliyati natijasi qanday bo‘lishida muhim ahamiyat kasb etadi. Sug‘urta hodisasi yuz berishi oqibatida ko‘rilgan zararlar sug‘urta zaxirasini shakllantirgan subyektlar o‘rtasida o‘zaro taqsimlanadi, ya’ni mablag‘larning qayta taqsimlanishi amalga oshiriladi. Bu esa, o‘z navbatida, sug‘urtalanuvchilarning mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko‘rsatish) imkoniyatlarini kengaytiradi. Amaliyotda sug‘urta zaxiralarini shakllantirish orqali risklardan himoyalashning optimal darajadagi shakli ishlab chiqilgan. Sug‘urta zaxirasini samarali boshqarish sug‘urta tashkilotining talab darajasidagi moddiy-moliyaviy va insoniy zaxiralarga ega bo‘lishini ta’minlaydi. Bu jarayonda, bir tomondan, sug‘urta xizmatining talab darajasida amalga oshirilishi kafolatlansa, ikkinchi tomondan, mijozlarning sug‘urta xizmatiga bo‘lgan ishonchi ortadi. Sug‘urta tashkiloti moliyaviy barqarorligini ta’- minlashning asosiy omili sifatida sug‘urta zaxirasini shakllanti- rish muammosi mamlakatimiz sug‘urta nazariyasida yetarli o‘rganilmagan jabhadir. Sug‘urtachi subyektning boshqa xo‘jalik yurituvchi subyekt- lardan (odatda ularning mablag‘lari to‘liq o‘z ixtiyorida bo‘ladi) farqli jihati shundaki, sug‘urtachining mablag‘lari: 1 O‘zbekiston Respublikasining «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonuni, 21-modda. 2 4
— o‘z mablag‘laridan tashkil topgan. O‘z mablag‘lari taqsimotini qanday olib borish subyektning xohishiga ko‘ra amalga oshirilsa, zaxiradan foydalanish imkoniyati qat’iy belgilab qo‘yilgan. Sug‘urtachi zaxira mablag‘lari hisobidan: — sug‘urta qoplamasini to‘lashi; — sug‘urta shartnomasining amal qilish davri tugashi vaqtida uning bir qismini, shartnoma shartlariga binoan, o‘z mablag‘lari tarkibiga o‘tkazishi mumkin. Bunday shaklda olingan daromadning hajmi har bir shartnoma bo‘yicha qoplama to‘langanligi va boshqa qator sabablarga bog‘liqdir. Sug‘urta qoplamasi to‘lovi holati yuz beradimi yoki yo‘qmi bu noma’lum bo‘lsa-da, sug‘urtalanuvchi manfaatining himoyasi ta’minlangan bo‘ladi. Shunday himoya hisobiga sug‘urta tashkiloti sug‘urtalanuvchidan mukofot undirib oladi, va albatta, bu undirilgan summa uning o‘z mablag‘i hisoblanadi. Endi, o‘z mablag‘larining bir qismiga nisbatan sug‘urtachi- ning erkin taqsimlash huquqi cheklanganligiga kelsak, bu boshqa shaxslar manfaatlari shuni talab etganligidan kelib chiqadi 1 . Sug‘urtachi asosan sug‘urta mukofotlari va investitsiya faoliyatidan daromad oladi. Ayrim hollarda boshqa sug‘urtachi uchun sug‘urta brokeri vazifasini bajarishi hisobiga komission yig‘imlarni undirishi ham mumkin. Ammo, bu manba uncha katta bo‘lmaganligi uchun sug‘urtachi daromadida ahamiyatli o‘rin tutmaydi. Demak, sug‘urtachi daromadlarining bir qismini zaxira uchun saqlaydi, boshqa qismidan esa, o‘z xohishiga ko‘ra foydalanadi. Zaxira bir necha turda bo‘lishi mumkin, uning hajmi maxsus vakolatli Davlat organi tomonidan belgilanadi. Daromadning zaxiraga ajratilgan qismi soliq solish bazasidan chiqariladi. Mazkur mablag‘dan sug‘urtachiga faqat maxsus vakolatli Davlat organi tomonidan belgilangan qoida asosida foydalanishga ruxsat beriladi. — O‘z belgilangan muddatiga ko‘ra, sug‘urta xizmatini ko‘rsatish uchun olin- gan sug‘urta mukofotlari — zaxira sifa- tida. Shartnoma shartlari bo‘yicha u sug‘urtachi hisobiga o‘tka- 1 Qarang: O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, T.: «O‘zbekiston», 1994, XII bob, 54-modda, 33-bet. Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|