O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
|
Sug‘urta faoliyatini
tartibga soluvchi qonunlar 4 0
faoliyatini tartibga soluvchi maxsus qonun hisoblanadi. Shuni alohida ta’kidlash zarurki, sug‘urta munosabatlarida ishtirok etuvchi tomonlarning qonuniy manfaatlarini himoya etish maqsadida 1993-yili Oliy Majlis «Sug‘urta to‘g‘risida» Qonun qabul qilgan edi. O‘tgan yillar mobaynida mazkur Qonunga ikki marta qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritildi. Tabiiyki, bu Qonun o‘sha paytda mavjud bo‘lgan iqtisodiy jarayonlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan. Boshqacha so‘z bilan aytganda, ushbu Qonun sug‘urta munosabatlari qatnash- chilari uchun biroz yumshatilgan holatda amal qildi. Jumladan, unda sug‘urta tashkilotlari tugatilgan taqdirda ularning sug‘urta- lanuvchilar oldidagi majburiyatini bajarish tartibi to‘liq yoritil- magan. Shuningdek, bu Qonunda qonunchilik talablarini buzganlik uchun tomonlarning javobgarligi o‘z aksini topmagan hamda davlat sug‘urta nazorati organining sug‘urta tashkilotlariga nisbatan ta’sir qilish imkoniyati keskin chegaralangan edi. Bayon etilgan holatlar mamlakatimiz iqtisodiy taraqqiyotining hozirgi bosqichi talablarini hisobga olgan holda, amaldagi «Sug‘urta to‘g‘risida»gi Qonunni yangilash va takomillashtirish zaruriyatini keltirib chiqardi. Shuni e’tiborga olib, 2002-yilning 4—5-aprel kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning sakkizinchi sessiyasida «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi yangidan ishlab chiqilgan Qonun loyihasi deputatlar tomonidan atroflicha muhokama qilindi va qabul qilindi. Ma’lumki, sug‘urta sohasini huquqiy tartibga soluvchi 2002-yil aprel oyigacha amalda bo‘lgan qonun «Sug‘urta to‘g‘risida» deb ataladi. Holbuki, biz fikr-mulohaza yuritmoqchi bo‘lgan qonunning nomi esa «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida» deyiladi, va shubhasiz, bu holat diqqatimizni o‘ziga jalb etdi. Ko‘pchilik muhtaram o‘quvchilarimizda haqli savol tug‘ilishi mumkin: sug‘urta va sug‘urta faoliyati tushunchalari o‘rtasida farq bormi? Savolga javoban biz mutaxassislar aytamizki: farq bor. Sug‘urtaning mohiyatini oddiy til bilan ifodalaydigan bo‘lsak, oldindan ko‘rib bo‘lmaydigan har xil hodisalar ro‘y berishi oqibatida yuridik va jismoniy shaxslar ko‘radigan zararlarni sug‘urta tashkiloti tomonidan qoplash bilan bog‘liq munosabat. Shuni esdan chiqarmaslik lozimki, sug‘urta tashkiloti o‘z xizmatini mijozlarga tegishli haq — sug‘urta mukofoti to‘lash evaziga ko‘rsatadi. Sug‘urtalovchi mijozlardan kelib tushgan 4 1
etadi va bu jamg‘arma mablag‘lari faqat sug‘urta hodisalari tufayli ko‘rilgan zararlarni qoplaydi. E’tibor bergan bo‘lsangiz, sug‘urta munosabatlarida ikkita tomon ishtirok etyapti: sug‘urta tashkiloti (sug‘urtalovchi) va yuridik hamda jismoniy shaxslar (sug‘urtala- nuvchilar). Endi, sug‘urta faoliyati tushunchasiga kelsak, qonunda ta’kidlanishicha, u sug‘urta bozori professional ishtirokchilarining sug‘urtani amalga oshirish bilan bog‘liq faoliyati. Sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari faqatgina sug‘urtalovchi va sug‘urtalanuvchidan iborat emas. Unda qayta sug‘urtalovchilar, qayta sug‘urtalanuvchilar, sug‘urta brokerlari va agentlari ham ishtirok etadi. Yangi qonunning e’tiborga molik tomonlaridan biri, unda, aniqroq aytadigan bo‘lsak, uning 4-moddasida sug‘urtalovchilar- ning sug‘urtani amalga oshirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishlari mumkin emasligi qayd etilgan. Qayd etish joizki, sug‘urta faoliyati ham tadbirkorlikning bir ko‘rinishi. Mamlakatimizda iqtisodiyotni erkinlashtirish jara- yonlari kechayotgan va tadbirkorlik harakatlariga keng yo‘l ochi- layotgan bir paytda, tadbirkorlik tizimining muhim bo‘g‘inlari- dan bo‘lgan sug‘urtalovchilar uchun bunday cheklovning qonun yo‘li bilan belgilanishiga sabab nima? O‘tgan yillar tajribasi shundan dalolat beradiki, ko‘pgina sug‘urta tashkilotlari «sug‘urta- lovchi» niqobi ostida turli tijorat operatsiyalarini, xususan, savdo- vositachilik ishlarini amalga oshirdilar. Yuridik va jismoniy shaxslarni sug‘urta qilish hisobiga kelib tushgan sug‘urta muko- fotlari, qoidaga ko‘ra, sug‘urta qoplamalarini to‘lashga mo‘ljal- langan zaxira jamg‘armalarini tashkil etishga sarflanmasdan, balki sug‘urta faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishga sarflangan holatlar ham bo‘lgan. Sug‘urtaning eng asosiy prinsiplaridan biri — sug‘urtalovchilarning o‘z zimma- lariga olgan majburiyatlarini bajarishni ta’minlaydigan sug‘urta zaxiralariga ega bo‘lishidir. Taassufki, ba’zi sug‘urtalovchilarimiz, bunday zaxiralarni shakllantirmaganliklari oqibatida murakkab moliyaviy holatni boshidan kechirganligi sir emas. Ayniqsa, bu ko‘p ming sonli sug‘urtalanuvchilar uchun noqulay vaziyatni vujudga keltirishi mumkin. «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunning diqqatga sazovor joylaridan yana biri, uning 10-moddasida sug‘urta tashkilotlarini 4 2
ligidir. Ma’lumki, qonun hujjatlariga muvofiq, aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etilgan sug‘urta tashkilotlari O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatiga olinganlar. Ammo, uzoq vaqt, aniqrog‘i, 1998-yilning birinchi yarmigacha sug‘urta faoliyatini tartibga solish vakolati berilgan davlat sug‘urta nazorati organining tashkil etilmaganligi va ilgari Adliya vazirligida davlat ro‘yxatiga olingan tashkilotlarning faoliyati hech kim tomonidan nazorat qilinmaganligi oqibatida yangi tashkil etilgan sug‘urta tashkilotlarini davlat ro‘yxatiga olishda muammolar paydo bo‘lgan. «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonun 29 ta moddadan iborat. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 52-bobi sug‘urtaviy huquqiy munosabatlarga bag‘ishlangan. Unda jami 47 ta modda mavjud. Kodeks sug‘urta tashkilotlari bilan sug‘urta- lanuvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solsa, «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonun sug‘urta tashkilotlari va davlat o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Qonun osti hujjatlariga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va farmoyishlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlari, vazirliklar va idoralarning normativ hujjatlari kiradi. Mustaqillik davrida sug‘urta faoliyati bilan bog‘liq bir qancha Prezident Farmonlari qabul qilingan. Ulardan biri 1995-yilning 26-iyulida tashkil etilgan «Madad» sug‘urta agentligi faoliyati bilan bog‘liq Prezident Farmonidir. Ushbu Farmonga ko‘ra, agent- likning faoliyat yo‘nalishlari ko‘rsatilgan hamda uni 3 yil muddatga daromad (foyda) solig‘i to‘lashdan ozod etilganligi ta’kidlangan. Shu yerda qayd etish kerakki, «Madad» sug‘urta agentiligini tashkil etish bilan bog‘liq Prezident Farmoni ijrosini ta’minlash uchun Vazirlar Mahkamasi qaror qabul qilgan. Shu bilan bir qatorda 1997-yil 18-fevralda «O‘zbekinvest» eksport-import milliy sug‘urta kompaniyasini, 1997-yil 25-fevralda esa «O‘zagrosug‘urta» davlat-aksiyadorlik sug‘urta kompaniyasini tashkil etish bo‘yicha Prezident Farmonlari qabul qilingan. Bu Farmonlarda qayd etilgan kompaniyalar 5 yil muddatga daromad (foyda) solig‘i to‘lashdan ozod etilgan. Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|