Ortiqova dilbar ortiqovna obidjanova feruza abdullayevna masharipova gularam kamilovna

 
 
Qanday va nima yeyish lozim? 
Etiket qoidalariga binoan stol atrofida o‘tirgan odam bilagi bilangina stolga 
tayanishi mumkin. Ayol kishi esa bir oz vaqtgagina tirsagini qo‘yishi mumkin. Non 
ushoqlarini dumaloq qilib olib o‘ynash, yemak jihozlarini o‘ynash, dasturxon uchini 
o‘rab o‘ynash, oyog‘ini uzatib o‘tirib olish mumkin emas. 
Lablarini bo‘yaydigan ayollar og‘izlarini sochiqqa emas, qog‘oz salfetkaga 
artishlari zarur. Tanovvul paytida tirsakni dasturxonga qo‘yib olish yoki boshni 
kosaga egish yaxshi emas. Boshni sal egib, shu masofada qoshiq yoki sanchqini 
og‘izga olib kelinadi. Ovqatlanib bo‘lgandan so‘ng pichoq va sanchqini parallel 
ravishda, ushlagichlarni o‘ngga qaratib kosaga qo‘yiladi. Agar bu jihozlarni keyingi 
taom uchun ishlatish niyatingiz bo‘lsa, ularni stol ustiga qo‘ygan ma’qul. Agar siz 
pichoq va sanchqidan foydalanayotgan bo‘lsangiz, unda ularni u quldan bu qo‘lga 
olavermasdan, sanchqini chap qo‘lda, pichoqni o‘ng qo‘lda tutish lozim. Qandaydir 
ichimlik taklif qilingan vaqtda og‘zingizdagini yutib yuborib, so‘nggina uni ichish 
lozim. Bundan oldin stakanda yog‘li izlar qoldirmaslik uchun avval sochiq bilan 
og‘zingizni artib olsangiz yaxshiroq bo‘ladi. Shishadan faqat o‘ziga quyib olish 
xunuk ko‘rinadi. Shisha yoki grafinni olganda, avval yon tarafda o‘tirganga taklif 
qilinadi. 

---

191 
Laganda turgan taomning eng yaxshi bo‘laklarini olib yeyish nojoizdir. Hadisi 
sharifda ham: 
“Baraka taomning o‘rtasidadir. Bas, taomning o‘rtasidan emas, bir 
chetidan englar”
42
, - 
deb keltirilgan.
 
Mehmonda suvli ovqatga non botirib yeyishdan qaytaramiz. Etiket bo‘yicha 
hech qachon idishni «yaltillatib» non bilan tozalab qo‘yish to‘g‘ri kelmaydi. Lekin 
o‘zbek odati bo‘yicha idishni tozalab qo‘yish savob sanaladi.(Ba’zi viloyatlarda 
idishni ichiga ozgina choy quyib, aylantirib ichib yuborishadi savob uchun). Ammo 
buni dabdabali tarzda amalga oshirish o‘ta ketgan madaniyatsizlikdir. 
Dasturxonga sigaret bilan o‘tirib bo‘lmaydi, uy sharoitidagi qabullarda esa 
taomlar tortishning o‘rtasida chekib bo‘lmaydi. Chekishni faqat taomdan so‘ng, 
paytda o‘ziga ravo ko‘rishingiz mumkin. Hech bo‘lmagan taqdirda, oxirgi taom va 
desert o‘rtasida – bunday paytda odatda, idishlarni yangilab olish uchun qisqacha 
tanaffus bo‘ladi. Ammo baribir to mezbonlar taklif qilmagunlariga qadar o‘zni tiygan 
ma’qul. Stol atrofida to‘g‘ri o‘tirgan yaxshi, ammo oshirib yubormang, 
«xodaga 
o‘xshab»
o‘tirish xunuk ko‘rinish kasb etadi.
Tirsakni, ayniqsa, agar qo‘lda yemak jihozlari bo‘lsa stolga qo‘ymagan ma’qul. 
Tanovul qilayotganda bir oz egilib yeyiladi, biron narsa ichilayotganda ham xuddi 
shu alfozda qaddini tutish lozim. Sho‘rva ichilayotgan qoshiqni o‘ng qo‘lda ushlanadi 
va bir oz qiyshaytirilib ichiladi. Ba’zi kosalarda tarqatilgan sho‘rvalar disert qoshiqda 
tanovul qilinadi. Ikkinchi taomlar pichoq va sanchqi yordamida yeyiladi. Yemak 
jihozlari ushlagichni o‘rtasidan emas, uchidan ushlagan ma’qul. Pichoqni faqat 
taomni kesish uchun ishlatish lozim, ammo zinhor uni og‘izga olib borishni maslahat 
bermaymiz. Ba’zi kesish shart bo‘lmagan taomlar, masalan, omlet, qovurilgan tuxum, 
faqat sanchqida yeyiladi. Uni o‘ng qo‘lda ushlab, tanovvul qilish vaqtida chap 
qo‘ldagi non bo‘lagi yordamchi tarzda qo‘llanadi.
Ovqatlanib bo‘lgandan so‘ng boshqa yemasligingizni bildirish maqsadida 
sanchqi hamda pichoqni kosaga bir

biriga parallel ravishda qo‘yiladi. Agar siz hali 
tanovul tugallamagan bo‘lsangiz, unda sanchqi va pichoqni chalishtirgan holda, 
pichoqni o‘ngga, sanchqini chapga qarab yo‘naltirgan holda qo‘ysangiz bo‘ladi. 
Dasturxon atrofida o‘tirganda non idishidan olingan nonni kesmaymiz, balki bo‘lakka 
bo‘lib yeymiz. Yog‘ni pichoq bilan sanchqi yordamida bo‘lib, bir oz yog‘ga surtilgan 
non bilan yeyiladi. Yog‘ni ozginagina yog‘ idishdan kosamizni chekkasiga olamiz.
Non bilan nonushtada nisbatan erkinroq bo‘lamiz. Non bo‘lagiga sariyog‘ surtib, 
tishlab yeyish mumkin. Yog‘surtilgan nonni pichoq bilan kesib eyilmaydi. Nonushta 
paytida bunda non bo‘lagiga kolbasa yoki pishloq qo‘yib ikkiga bo‘lib yeyish uchun 
qulay qilish mumkin. Bunday buterbrodni likopchada sanchqi va pichoqni qo‘llagan 
holda tanovul qilish mumkin. Oilada buterbrodlarini emak jihozlarini qo‘llamasdan 
42
Hoji Muhammad SHoxmurodzoda. “Taomlanish odobi”. - T., “Movorounnaxr”, 2005. B.12. 

---

192 
yeyiladi. Albatta u agar, kichik bo‘lsa. Ba’zida buterbrodning kattaligidan yeyish 
ko‘p noqulaylik tug‘diradi. Uni kosaga qo‘yib pichoq va sanchqini qo‘llashdan 
boshqa iloj yo‘q. Jihozlar bo‘lmagan taqdirda, salfetkalardan foydalanish mumkin.
Quritilgan yoki qotgan nonlarni choyga botirib faqat oila davrasida yeyish 
mumkin. Tortilgan kolbasa agar tozalanmagan bo‘lsa, kosada, sanchqi hamda pichoq 
bilan tozalanadi. Quruq kolbasani shundoq yeyilaveradi. Yupqa to‘nli sosiskani 
artmasdan yeyish mumkin, ammo qalin bo‘lsa, albatta tozalagan ma’qul. Qovurilgan 
tuxumni nima bilan berilganiga qarab sanchqi yoki qoshiqcha bilan yeyish mumkin. 
Sho‘rvalar bir oz bizni qiynaydi: kosani o‘zi tomonga og‘dirish lozimmi, yoki 
o‘zimiz kosaga engashishimiz kerakmi…
Kosani hech ham o‘zimizga og‘dirmaymiz, kosada bir sho‘rvaning qoldig‘i 
shunday qolaveradi. Oilaviy sharoitda kosani sal o‘zimizdan og‘dirib qolgan 
sho‘rvani ichib qo‘ysak bo‘ladi. Na tanovul mobaynida, na undan keyin sho‘rvaning 
qoshig‘ini stolga qo‘yilmaydi, kosada qoladi. Sho‘rvadagi go‘sht – bir vaqtning 
o‘zida ham birinchi, ham ikkinchi taomdir. Shu bois, avval sho‘rvani qoshiqda 
tanovul qilib, keyin uning go‘shtini yeyishda sanchqi hamda pichoqdan foydalanmiz. 
Sovuq taom sifatidami, yoki issiqmi – berilgan baliq go‘shtiga pichoqni 
yo‘latmaymiz. Uni faqat dudlangan seledka uchun ishlatamiz. Agar baliqdan 
tayyorlangan taomga qo‘shib maxsus yemak jihozlari – kurakcha va sanchqi berilsa, 
unda kurakchani o‘ng qo‘lga, sanchqini chap qo‘lga olamiz. Sanchqi yordamida 
go‘shtni ushlab tursak, kurakcha yordamida qiltanoqlarni tozalab olamiz. Agar 
sanchqi ikkita bo‘lsa, unda o‘ng qo‘ldagisi qiltanoqni ajratish uchun, chapdagisi 
go‘shtni yeyish uchun foydalaniladi.
Bittagina sanchqi bo‘lgan taqdirda, uni o‘ng qo‘lga olib, chapga burda non olib, 
uning yordamida baliq go‘shtini ushlab turib, sanchqi yordamida qiltanoqni ajratiladi 
va yeyiladi. Agar bizning likopga butun baliq tortilgan bo‘lsa, avvalida ustixondan 
filening yuqori qismini ajratib olamiz, so‘ng umurtqadan qiltanoqni ajratib, chekkaga 
olib qo‘yamiz, keyin esa ikkinchi qismini tanovul qilishga o‘tamiz. Og‘zimizga 
tushib qolgan qiltanoqni bildirmasdan til uchida sanchqiqa qo‘yamiz. Parrandani 
sanchqi hamda pichoq yordamida yeyiladi. Bunda suyakni tozalab yeyishni ko‘rsatish 
uchun, sanchqi bilan pichoqni o‘ynataverish shart emas. Suyakda bir oz go‘sht 
qolishidan siqilmaslikka harakat qilish lozim. Uy sharoitida esa go‘shtni qo‘lga olish 
mumkin. 
Sabzavotlar aralash go‘sht – muammoli taom. Hozirgi kunda jahonda bu taomni 
tanovul qilishda bir-birini rad qiluvchi ikki tavsiyalar mavjud. 
Birinchisiga
binoan 
go‘shtni bo‘laklarga bo‘lib chiqqach, pichoqni chetlatish. 
Ikkinchisiga
binoan esa bir 
daqiqa ham pichoq o‘ng qo‘ldan, sanchqini chap qo‘ldan bo‘shatmaslik lozim. 
Birinchi qoidaga amerikaliklar amal qiladilar. Ovrupo tushunchasida bunday uslub 
bashanglikdan yiroqdir. Ikkinchisini tasdiqlagan holda, go‘shtni sanchqini go‘shtga 

---

193 
qadagan holda pichoq bilan kesib, ushlash to‘g‘ridir. Kesilgan va sanchqiqa qadalgan 
bo‘lak go‘sht ustiga kartoshka pyuresini qo‘shib, tayyor garnirni og‘zimizga olamiz. 
Agar kartoshkadan tashqari yana no‘xat, yoki shunga o‘xshash boshqa 
«bezovtalovchi» narsalar bo‘lsa-chi? No‘xat go‘shtga sanchilgan sanchqida turmaydi, 
shuning uchun, pichoqni chetga olib, avval sanchqini o‘ng qo‘lga olgan holda 
no‘xatdan ozgina totib ko‘rib, so‘ng, yana sanchqini chap qo‘lga olish istagi paydo 
bo‘ladi. Nima qilish kerak?