Основные понятия, компоненты и модели

2.3.3 Butunlikka chegaralanushlar

Butunlik (inglizcha – teginmaslik, saqlanish, bir butun) – deganda har qanday vaqtda ma’lumotlarning to’griligi tushuniladi. Bu maqsad ma’lum chegarada bo’lisi kerak. MBBT ma’lumotlar bazasiga kiritilayotgan har bir bo’ak qiymatning to’g’riligini tekshirish imkonini bermaydi. Masalan, kiritilayotgan 5 (hafta kun nomerini ko’rsatuvchi) qiymati haqiqatda 3 ga teng bo’ishini tekshirmaydi. Boshqa tomondan 9 qiymati aniq xato bo’ladi va MBBT bunga javob qaytaradi. Chunki bu nomer (1,2,3,4,5,6,7) sonlar to’plami ichida yo’q.

MBning butunligini ta’minlashni ma’lumotlarni har xil to’g’ri bolmagan o’zgarishlar yoki buzulishdan himoyalash deb qarash kerak. Zamonaviy MBBT butunlikni ta’minlash uchun bir qancha vositalarga ega:
Butunlikni aniqlash usulini uchta guruhga ajratadi:
Mohiyat bo’yicha butunlik;
Murojaat bo’yicha butunlik;
Foydalanuvchi aniqlaydigan butunlik.

Butunlikni aniqlash usullari:

1.Birinchi kalitda qatnashuvchi atributlarga aniqlanmagan qiymatlar qabul qulinishiga ruxsat etilmaydi.
2.Tashqi kalit qiymati quyidagilar biri bolishi kerak:

• 
  Birinchi kalit qiymatiga teng;
  
• 
  To’liq aniqlanmagan, ya’ni tshqi kalitda qatnshadigan har bir atribut qiymati aniqlanmagan bo’lishi kerak.
  

3.Har qanday konkret ma’lumotlar bazasi uchun qoshimcha qoidalar spetsifikatsiyalari mavjud. Ular ishlab chiquvchilar yordamida aniqlanadi. Ko’p hollarda tekshiriladi:

• 
  U yoki bu atributning unikalligi;
  
• 
  Qiymat diapazoni;
  
• 
  Qiymatlar to’plami aloqadorligi.
  

2.4 Ma’lumotlarning relyatsion strukturasi
Ma’lumotlarni qayta ishlash uchun to’plamlar nazariyasi ishlatiladi (birlashma, kesishma, farqlash, dekart ko’paytma). Har qanday ma’lumotlarni tasvirlash ikki o’lchovli maxsys turli matematikadan ma’lum aloqa (relyatsion)gi jadvallar to’plamiga keladi.
Relyatsion model ma’lumotlarining eng kichik birligi – bu model ma’lumotlar qiymati uchun alohida atamardir.
Bir xil turdagi atomar qiymatlar to’plamiga domen deyiladi. Masalan, Reys nomeri domeni- butun musbat sonlar to’plami.
Domen ma’nosi quiyidagilardan iborat. Agar ikki atribut qiymatlari bir domendan olingan bo’lsa, unda bu ikkita ishlatiladigan atributlarni taqqoslash ma’nosi bor. Agar ikkita atribut qiymatlari har xil domenlardan olingan bo’lsa, ular taqqoslash ma’no bermaydi. Masalan, reys nomeri bilan chipta narxini solishtirish mumkinmi.
Munosabat D1,D2,..,Dn domenlarda (ularning bari harxil bo’lishligi shart emas) sarlovha va tanadan iborat bo’ladi.
Sarlovha A1,A2,..,An fiksirlanga atributlar to’plamidan iborat bo’lib, ular bilan bilan, y’ani Ai atributlar va ularni aniqlovchi Di domenlar orasida o’zaro bir xil moslik mavjud.
Tana baqt bo’yicha o’zgaruvchi kortejlar to’plamidan iborat bo’ladi. Bu erda o’z navbatida kortrej juft atributlar qiymatlari (Ai:Vi), (i=1,2,..,n) iborat bo’ladi.