Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

4-davr

183. Rossiyada 1917 yil fevral burjna - demokratik inqilobi, uning o'lkamizga ta"siri. 1917 yilning boshida Sankt-Peterburgda bulib ulgan vokualar ta'sirida Turkistonda xam yangi jamiyatni shakllantirish uchun xarakatlar boshlanib ketdi. Turkiston ijtimoiy-siyosiy xayotida asosiy masala muxtoriyat makomini olishdan iborat buldi. Bu goyalami il gari surishda Turkiston jadidlari katta rol uynadilar. CHunki bu vaktga kelib ushbu xarakat ma'rifatchilikdan siyosiy xarakat darajasigacha allakachon kutarilgan edi. 1917 yilning uzidayok Bututurkiston musulmonlarining turt marotaba kurultoyi utkazildi. Ularda Turkiston muxtoriyati tashkil etish goyasi ilgari surilgan edi.

1917 yil mart oyida tashkil topgan "SHuroy Islomiya" jamiyat atrofida birlashgan jadidchilar xam kelajakda Rossiyada tashkil kilinadigan federativ-demokratik respublika tarkibida Turkiston muxtor jumxuriyatini barpo etishdan iborat edi. 1917 yilning dastlabki oylarida muxtoriyat tizimi xakida ochik suzlashlar bulmadi. CHunki bu mavzu fakat Markaziy SHuro doirasida kilinar edi. 1917 yil may oyining boshida Moskvada bulib utgan 1 Butunrossiya umummusulmon s'ezdidan keyin muxtoriyat masalasi kun tartibiga faolrok kuyila boshlandi. SHaxarning xamma daxalaridan kup knshilik organ saylanib, bu organni "SHuron islomiya" deb atashga karor kilindi. 14 martda bulib utgan yigilishida "SHuroy IslonV'ning 15 kishi dan iborat rayosati tuzildi. Uning xayatiga Abdurauf Fitrat, Munavvar Kori, Ubaydulla Xujaev va b. kirdi. 1917 yil nyun oyida rouxoniylar va ulaming tarafdorlari "SHuroy Islomiya" tashkilotidan chikib, "SHuroy ulamo" deb atalmish tashkilot tuzishlariiii bilan ifodalandi. "Ulamochilar" bilan "SHuroy islomchilar" urtasidagi uzok va kizgin baxslarga karamay, s'ezd kelishish yullarini topishga muvaffak buldi. "SHuroy Isiom", "Turon", "SHuroy Ulamo" va boshkalarni birlashtirish yuli bilan butun Turkiston va Kozogiston uchun umumiy bulgan "Ittifoki rauslimin" degan siyosiy partiya tuzishga karor kilindi. Turkiston musulmonlarining birinchi partiyasi, ya'ni "Turk odami markaziy federalist firkasi" xam mana shu siyosiy masalalarga uz munosabatini belgilab berdi