shaxs
|
birlik
|
ko’plik
|
1-shaxs
|
yozdim, yozaman, yozay(in)
|
yozdik, yozamiz, yozaylik
|
2-shaxs
|
yozding, yozasan, yoz(gin)
|
yozdingiz, yozasiz, yozing(iz)
|
3-shaxs
|
yozdi, yozadi, yozsin
|
yozdi(lar), yozadi(lar), yozsin(lar)
|
Fe’l nisbatlari
Fe’lda ish-harakat bilan uning bajaruvchisi orasidagi munosabatning ifodalanishife’l nisbatideyiladi (ayrim darsliklarda daraja deyiladi. Fe’l nisbatlari 5 xil:
1.Aniqlik nisbatidagi fe’llar (ayrim darsliklarda bosh daraja deyiladi) harakatning ma’lum shaxs yoki predmet tomonidan bajarilishini bildiradi va ularda maxsus nisbat qo’shimchalari bo’lmaydi: o’qidi, kelyapti, bormoqchi.
2.O’zlik nisbatdagife’llar ish-harakatningboshqa buyumgao’tmay bajaruvchining o’zida qolganini anglatadi.Bunday fe’llar unli bilan tugagan negizga –n, -l; undosh bilan tugagan negizga –in, -ilqo’shimchasi qo’shish bilan hosil qilinadi (bir-ikkita fe’lda –(n)shqo’shimchasi bilan yasalish bor: kerishdi, joylashdi): tarandi, sevindi, sudraldi. Quvondi, faxirlandife’llari ham o’zlik nisbatidagi fe’llardir. Yayra, qichqir, uxla, bor kabi fe’llardan o’zlik nisbat yasalmaydi.
3.Majhul nisbatdagi fe’llar ham –n, -in, -l,- il qo’shimchalari yordamida hosil qilinadi: to’qildi, to’plandi, ochildi, olindi.
O’zlik va majhul nisbatdagi fe’llar bir xil qo’shimcha yordamida hosil bo’lganda, ularning qaysi nisbatdaligi gap mazmunidan yoki fe’ldan oldin o’zi so’zini keltirib ko’rish bilan aniqlanadi: Mukofotlar berildi. Alisher o’qishga berildi (1-fe’l majhul, 2-fe’l o’zlik nisbatlaridir).
Dostları ilə paylaş: |
