“О„zbek tili va adabiyotini о„qitish metodikasi” kafedrasi zulxumor Mirzayeva, Komil Jalilov

integrativ yondashuv
ham ta‘lim sifatini 
yuqori bosqichlarga olib chiqishda muhim faktorlardan bo‘lib xizmat qilmoqda. 
Jumladan, Bugun xalqaro miqyosda olib borilayotgan tadqiqotlarning aksariyati 
integrativ yondashuv konsepsiyasi, uning mazmun mohiyati, shakl shamoyili 
tamoyillari konsepsiyasi kabi masalalarga bag‗ishlangan kо‗plab tadqiqotlarni 
kuzatish mumkin. Yanayam aniqroq qilib aytganda, integrativ yondashuv ta‘lim 
oluvchilarning ta‘lim jarayonidagi faol ishtirokiga asoslangan (о‗quvchi ta‘lim 
markazida 
turadigan 
muhitning yaratilishiga sabab bо‗ladigan), ularning 
muvaffaqiyatlari, ijodiy, tanqidiy fikrlashlariga, adabiyotga, badiiy asarga 
munosabatiga ijobiy ta‘sir kо‗rsatishga xizmat qiladigan yondashuvlardan biridir.
 
Bunday yondashuvda talabalar adabiyot о‗qitishda fanlarning о‗zaro bog‗liqligi, 
о‗zaro munosabatlar haqida tasavvur uyg‗otadilar. Ba‘zi badiiy asarlarda (ayniqja 
integrativ yondashuv jahon adabiyotini о‗qitishda ham muhim ahamiyat kasb etadi
.
 
Dunyo olimlarining fikricha, filologik fanlarni о‗qitishning jahon tajribasi asosidagi 
tadqiqotlariga tayanib, adabiyot fanlarini о‗qitishning sifatini oshirishga qaratilgan 
ayrim nazariy va amaliy masalalarini kо‗rib chiqishga harakat qilamiz.

---

Hind metodist olimlaridan biri Anisha Munavvarning ta‘kidlashicha, adabiyot 
fanlarini ikki bosqichli tizimda о‗qitish maqsadga muvofiqdir. Bular – Pre-teaching 
project va Post-teaching project. 
Pre-teaching project
(darsni tashkil etish loyihasi) о‗qituvchining adabiyot 
darslarini tashkil etish, о‗quvchini badiiy asarlar mutolaasiga qiziqtira olish mahorati 
masalalari asosiga quriladi. Dastlabki о‗qitish loyihasining muhim shakllaridan biri – 
badiiy matnga 
geografik aspektda yondashuv loyihasidan
 
iboratdir.
Badiiy matnni chuqur tushunish, uning ichki hayotiga yashiringan ayrim ma‘no 
qatlamlarini idrok etishda geografik yondashuv usulidan foydalanish muhim 
ahamiyat kasb etadi. Aytaylik, talabalarga XX asr о‗zbek adabiyotidan dars 
beradigan о‗qituvchi Chо‗lpon ijodini о‗rgatish jarayonida u tavallud topgan shahar, 
tuman yoki qishloq (masalan, Andijonning Qatorterak mahallasi), ushbu shahar yoki 
qishloqqa chegaradosh hududlar, о‗sha joyning geografik joylashuvi, bugungi holati, 
ijodkor yashagan hudud bilan bog‗liq konstruktiv о‗zgarishlar, muayyan manzilning 
badiiy asardagi tasviri va yana shunga о‗xshash detallar vositasida tushuntiradi. 
Natijada о‗quvchining badiiy asardagi voqelikni real epizodlarda kо‗rish va 
tasavvur qilish imkoni yaratiladi. Shu о‗rinda о‗qituvchi talabalarning о‗zlaridan ham 
turli xil, xususan, ijodkor yashab о‗tgan joy nomiga aloqador ma‘lumotlar, umum 
georafik xaritalarni olib kelish va muayyan joy tasvirini daftarlariga qayd qilish 
vazifasini ham berishi mumkin. Badiiy matnni bu kabi geografik detallar vositasida 
о‗rganish asar ichki xayotiga yashiringan xos tushunchalarni ham idrok etish 
imkoniyatini kengaytiradi.
Bizning nazarimizda, badiiy matnni geografik aspektda о‗rganish vositasida 
muayyan hudud iqlimi, tabiati va uning muallif ruhiyatiga ta‘siri kabi masalalarni 
yanada chuqurroq idrok etish uchun ham zamin yaratiladi. Zotan, muallif va tabiat 
о‗rtasidagi о‗zaro bog‗liqlik muammolari talqini, matndagi tabiat tasvirining ijodkor 
ruhiyatidagi in‘ikosi masalasi zamonaviy tanqidchilikning yetakchi tamoyillariga 
aylanib ulgurgan
.
Aslida ijodkorning individual dastxati uning mana shu kabi muammolarni 
tasvirlash uslubida ham namoyon bо‗ladi. Adabiyotga geografik yondashuv uslubi 

---

asarni turli rakurslarda tushunish va anglash bilan bir qatorda leksik unsurlarning 
matndagi ahamiyati, ularning etimologiyasi, tarixiy davr bilan bog‗liqlik darajasi kabi 
masalalarni chuqurroq о‗rganish va eng muhimi, о‗quvchini voqelikka 
yaqinlashtirish, anglash va tushunishda muhim vositalardan biri bо‗lib xizmat qiladi.
Adabiyotni о‗rgatishdagi keyingi yondashuv bu –