O‘zbekiston hududidagi shevalarning dialektliklashuvi

24

3. 
   davomiylik harakatidagi hozirgi davr feʼlining tugallanmasi „-yotir― shakliga ega: galyotir, boryotir (kelyapti, boryapti);
   
4. 
   kelgusi davr feʼlining tugallanmasi „-jak―, „-jaq― shakllariga ega: galajak (kelmoqchi), borajak, borajaq (bormoqchi);
   
5. 
   maqsad feʼlining shakli „-ali― qoʻshimchaga ega: galali (kelaylik), borali (boraylik).
   

Yana shunga qo‗shimcha tariqasida aytishim mumkunki, Xorazm shevasi lugʻat boyligida bir qancha oʻziga xos soʻzlar mavjud masalan:
zangi (narvon), soʻqi (oʻgir), yimirta (tuxum), qumri (musicha), burch (garmdori), qarinja (chumoli), taka (bolish), sipsa (supurgi)⁷.
Yoqtu
Xorazm shevasida ushbu soʻz ―yorugʻ‖ maʼnosini ifodalaydi. Mumtoz adabiyot namunalarida ham undan keng foydalanilgan. Masalan:
Iki yoqtu guhar olamga bergan, Muhabbat ganjini odamgʻa bergan. (―Muhabbatnoma‖dan).
Digʻiriq
Ushbu soʻz vohaning asosan Urganch, Xiva, Xonqa tumanlarida ―tor koʻcha‖,
―jin koʻcha‖, ―boshi berk koʻcha‖ maʼnolarida keladi. Masalan: ―Digʻiriqdan u yogʻiga yoʻl yoʻq edi‖.
Xaraz
Bu soʻz ―tegirmon‖ maʼnosida qoʻllanilib, vohaning barcha tumanlari uchun xarakterlidir. Masalan: ―Otanazar kun peshinlab un torttirgani xarazga ketdi‖.
Secha
Asosan oʻgʻuz shevasiga xos boʻlib, ―chumchuq‖ maʼnosida keladi. Vohaning Urganch, Xonqa, Xiva, Yangiariq, Qoʻshkoʻpir tumanlarida bu soʻz keng qoʻllaniladi. Masalan: ―Bola qoʻliga tosh olib ulgurmay, shoxdagi sechalar pir etib uchib ketdi‖.
Uchak
Vohada bu soʻz ―tom‖ maʼnosida qoʻllaniladi. Gurlan, Yangibozor tumanlarida esa uning muqobili sifatida ―tambash‖ soʻzidan foydalaniladi. Masalan: ―Dovul ogʻa somon tashlash uchun uchakka chiqdi‖.
Qarinja



Xorazm vohasida hozir ham qoʻllanib kelinadigan bu soʻz ―chumoli‖ maʼnosini ifodalaydi. Masalan: ―U qoʻlida oʻrmalab ketayotgan qarinjani puflab tashladi‖.


⁷ “Yoshlik” jurnali 2016 yil 8-soni