O’zbekiston madaniyati va san’ati tarixi fanidan O’quv-uslubiy majmua namangan – 2018

MAVZU:MUSTAQILLIK YILLARIDA O’ZBEKISTONDA MADANIY HAYOT VA SAN’AT
Reja:
MADANIYAT SOHASIDA MILLIY G'OYA IFODASI
O'ZBEK XALQI AN'ANAVIY MADANIYATI
Har bir ijtimoiy tuzum o'zi uchun qulay madaniyat tizimini yaratadi. Sobiq sho'rolar davrida kommunistik mafkuraga xizmat qiladigan yagona markazlashtirilgan madaniyat tizimi yaratilib. unga kommunistik partiya rahbarlik qilar edi. Sho'rolarga madaniyat asosan kommunistik g'oyalarni targ'ib qilish, o'z hokimiyatini mustahkamlash uchun kerak edi. Kommunistlar mamlakatda o'ziga xizmat qiladigan va mavqeyini mustahkamlaydigan sotsialistik madaniyatni rivojlantirish uchun mablag'ini ayamasdi.

O'zbekiston mustaqillikka erishgandan so'ng demokratik fuqarolik, odil jamiyat qurish maqsad qilib olindi. Madaniyat komil insonni shakllantirishga xizmat qila boshladi. Bu borada ulkan tarixiy va jahonshumul ishlar amalga oshirildi. Jumladan:

• qadimiy tariximizning haqqoniy, chuqur va har tomonlama o'rganilishi, tarixiy mavzulardagi sovet davrida taqiqlangan asarlarning chop etilishi xalqimiz milliy-tarixiy ongini shakllantirishda muhim rol o'ynamoqda;

  
  

• sho'rolar davrida man qilingan yoki cheklangan madaniy qadriyatlar: tarixiy xotira, milliy ong, milliy ruh, diniy e'tiqodlar, xalq odatlari, davlat tili, xalq ijodi, milliy o'yinlar, tarixiy me'morchilik san'ati, ko'pgina an'anaviy ijod turlari tiklandi;

  
  

• xalq odatlari, marosimlari va bayramlari (Navro'z, Ro'za hayiti, Qurbon hayiti kabilar)ning tiklanishi va yangi bayramlar (Mustaqillik kuni, O'qituvchi va murabbiylar kuni, Xotira va qadrlash kuni kabilar)ning joriy etilishi xalq ma'naviy hayotiga yangi ruh va mazmun bag'ishlamoqda;

  
  

• diniy qadriyatlarning tiklanishi, eski machit va madrasalaming

  
  ta'mirlanishi, yangilarining barpo etilishi, diniy adabiyotlar nashr etilishiga keng imkoniyatlar yaratilishi respublikamizda vijdon erkinligini ta'minlamoqda;
  

• o'zbek tilining davlat tili darajasiga ko'tarilishi dilni quvontirmoqda. O'z navbatida, jahon tillarini o'rganish ehtiyoji bizni olamga «yuz tutishimiz»ga, jahon hamjamiyatiga qo'shilishga, umuminsoniy qadriyatlarni yanada kengroq o'zlashtirishimizga yordam bermoqda;

  
  

• xalq ijodi, milliy amaliy san'atimiz jonlanib, rivoj topib. Vatandoshlarimiz va xorijliklarni lol qoldirmoqda. Xalq ijodi bo'yicha respublika va xalqaro anjumanlarning o'tkazilishi, ajdodlarimiz merosi, milliy-axloqiy madaniyat durdonalari yoshlarni tarbiyalashda muhim omil bo'lmoqda. Bu borada o'tkazilayotgan rang-barang tadbirlar, jumladan, xalq hunarmandchiligi va tasviriy san'at ko'riklari, oilaviy ansambllar va lapar ijrochilari tanlovlari, «Alla» ijrochilarining ko'riklari, folklor-etnografik ansambllar festivallari, dorbozlar, an'anaviy sirk san'ati, qo'g'irchoq teatri jamoalarining ko'rik-tomoshalari, qadimiy qo'shiqlar, urf-odatlar va marosimlar namoyishlari kabi boshqa ko'plab anjumanlar vatanimizda xalqimizning boy ijodiy merosiga katta e'tibor berilayotganligidan dalolat beradi.

  
  

• Respublikamizda madaniyat sohasining yangi tizimi vujudga kela boshiadi. Jumladan, Respublika «Ma'naviyat va ma'rifat kengashi, «Ta'lim markazi», «O'zbekkino», «O'zbeknavo», «O'zbekraqs», «O'zbekmuzey», «O'zbekteatr», Badiiy akademiya, Milliy madaniy markazlar kabi ko'plab madaniy-ma'rifiy tashkilotlarning tuzilishi respublika ma'naviyati asosiy sohalarining ravnaq topishiga zamin bo'ldi.

  
  

• ko'plab nodavlat, notijorat tashkilotlari vujudga keldi;

  
  

• jahon madaniyatiga munosib hissa qo'shgan ajdodlarimiz vakillari tavalludlarining yirik sanalarini nishonlash ham xalqimizning eng ulug'vor an'analariga aylanmoqda. Masalan, YUNESKO orqali xalqaro miqyosda:

  
  

1993-yil - Bahouddin Naqshbandiyning 675 yilligi;

1993-yil - Zahiriddin Muhammad Boburning 510 yilligi, 2003 y. 520 yilligi:
1994-yil - Mirzo Ulug'bekning 600 yilligi, (Samarqand, Parij);
1995-yil - Mahmud Zamahshariyning 920 yilligi;
1995-yil - Najmiddin Kubroning 850 yilligi;
1996-yil - Amir Temurning 660 yilligi (Samarqand, Parij);
1998-yil - Imom al-Buxoriyning 1225 yilligi;
1998-yil - Ahmad Farg'oniyning 1200 yilligi;
2000-yil — Burhoniddin Marg'inoniyning 910 yilligi;
2000-yil — Kamoliddin Behzodning 545 yilligi;
2001 -yil - Alisher Navoiyning 560 yilligi;
2003-yil - Abdulxoliq G'ijduvoniyning 900 yilligi kabi buyuik ajdodlarimizning yubileylari, shuningdek:
1999-yil - «Alpomish» eposining 1000 yilligi (Termiz);
2001-yil - «Avesto»ning 2700 yilligi (Urganch);
2005-yil - Ma'mun akademiyasining !000 yilligi (Xorazm) kabi sanalarga bag'ishlangan tadbirlar o'tkazildi.
O'zbekistonning qadimgi shaharlari yubileylari, jumladan:
1997-yil - Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yilligi;
2002-yil - Termiz shahrining 2500 yilligi;
2002-yil - Shahrisabz shahrining 2700 yilligi;
2006-yil — Qarshi shahrining 2700 yilligi;
2007-yil - Samarqand shahrining 2750 yilligi;
2007-yil - Marg'ilonning 2000 yilligi keng nishonlanishi vatandoshlarimizning eng quvonchli kunlariga aylanib ketdi.
2009-yilda Toshkentning 2200 yilligi tantanasi Mustaqilligimizning 18 yilligi bayramiga ulanib ketdi.
O'zbekistonda bo'lib o'tayotgan Toshkent kinofestivali, «Sharq taronalari (Samarqand), «Teatr festivali», «Simfonik musiqa festivali» kabi xalqaro anjumanlar ham madaniyat bayramlari sifatida xalqimiz qalbidan joy olib ulgurdi.
Mustaqillik yillarida o'tkazilayotgan «Yangi avlod», «Kelajak ovozi», «Vatan yagonadir, Vatan bittadir», «Yangi nomlar» va boshqa ko'rik-tanlovlarning o'z yo'nalishi, o'ziga xos maqsad va vazifalari bor.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 7-aprel PQ-1091-son «Yagonasan, muqaddas Vatan» respublika ko'rik-tanlovini o'tkazish to'g'risida»gi Qarori mamlakatimiz madaniyati va san'ati, xususan, yoshlar ijodi ravnaqida muhim hodisa bo'ldi. Bu ko'rik-tanlovning bosh maqsadi: millatimiz, xalqimiz, eng avvalo, ertangi kunimizning ishonchi bo'lgan yoshlarimiz qalbida o'z ona-Vataniga bo'lgan mehr va muhabbat, sadoqat tuyg'ularini uyg'otish, Vatanni sharaflaydigan, ulug'laydigan, qadr-qimmati, sha'ni, shavkatini ifodalaydigan mazmunan teran qo'shiqlar yaratish, shu bilan birga yoshlar orasidan iste'dod sohiblarini izlab topish va kashf etishdir. Shu bois, ushbu ko'rik-tanlovni o'tkazib kelinayotgan barcha tanlovlarning umumlashmasi, desak mubolag'a bo'lmaydi.
O'zbek madaniyatining xalqaro nufuzi osha boshladi. Eng avvalo, ajdodlarimiz merosini tiklash bo'yicha qilinayotgan keng ko'lamli ishlarimizni jahon hamjamiyati tan olmoqda. Bu boradagi olamshumul ishlarimizni o'rganish uchun dunyoning ko'pgina mamlakatlari, chunonchi, Amerika, Norvegiya, Gollandiya, Fransiya, Olmoniya, Turkiya kabilardan tashrif buyurgan mutaxassis olimlar ham amaiga oshirilayotgan ishlarga tahsin aytmoqdalar.
O'zbek san'ati jahonga tanilmoqda, ko'plab folklor jamoalari, jumladan. Toshkentning «Kamalak», Andijonning «Sumalak», Xorazmning «Meros» kabi folklor-etnografik ansambllari xorijiy mamlakatlarga tashrif buyurib, xalqaro anjumanlarda qatnashib, ajnabiylar e'tiboriga nodir san'atimiz durdonalarini havola etishmoqda. Chet ellarda o'zbek xalq madaniyati va ijodiga oid ko'plab kitoblar, maqolalar chop etilmoqda. O'zbek xalq ertaklari, maqollari, iboralari, afsonalarining Xitoy, Eron, Turkiya, Germaniya va AQSHda nashr etilgani quvonchli holdir. Vatanimizda xalq madaniyatini taraqqiy ettirish borasida ulkan tarixiy ishlar amaiga oshirilganligini butun jahon tan olmoqda. Shuni bemalol aytishimiz mumkinki, mustaqil O'zbekiston madaniyatining yangi mustahkam poydevori yaratildi.
Xullas, mustaqillik sharofati bilan xalq ijodining rang-barang turlarining tiklarnshi - xalqimiznjng tarixiy ongi, milliy ma'naviyatini shakllantirish va ravnaq toptirishda muhim omil sifatida namoyon bo'lmoqda.
Bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o'tish davrida hayotning boshqa jabhalari kabi madaniyat sohasida ham jiddiy o'zgarishlar, islohotlar amalga oshirila boshlandi. Ma'lumki, O'zbekistonda islohotlar mamlakatimizning birinchi prezidenti I.Karimov tomonidan taklif etilgan beshta tamoyil bo'yicha amalga oshinlmoqda. Madaniyat sohasida ham bosh islohotchi – bu davlat. O'zbekiston hukumati madaniyat va ma'naviyat sohasidagi islohotlarnj ustuvor yo'nalish deb hisoblab, bu boradagi ishlarga jiddiy e'tibor bermoqda.
O'zbekiston xalqining maqsadi – kuchli davlat asosida kuchli jamiyat qurish. Bundan kelib chiqib, mamlakatimiz madaniyat sohasidagi islohotlarning ham asosiy yo'nalishi madaniyat va san'at muassasalarini davlat tasarrufidan chiqarib, ularni nodavlat va jamiyat tashkilotlariga aylantirish, jamiyat va inson manfaati asosida xizmat qiluvchi yangi jamiyatlar, uyushmalar, markazlar va jamg'armalar tuzishdan iborat.
O'zbekiston madaniyat tashkilotlari va muassasalari tizimida ikki yo'nalish paydo bo'lmoqda:
1 .Davlat tashkiloti va muassasalari.
2.Nodavlat va jamoat tashkilotlari.