О‘zbekistОn Res

Erkin iqtisodiy hududlar klassifikatsiyasi

Turi	Joylashuvi	Faoliyat maqsadi	Faoliyat xususiyatlari	Asosiy imtiyozlar	Mulk ko’rinishi
Bojxona ombor-xonasi	Port va boshqa ob’ektlar	Xalqaro savdoni ta’minlash	Tovarlarni portda tushirish dan to bojxonadan o’tkazish gacha bo’lgan muddatga saqlash Omborlarda savdo qilish va ishlab chiqarish ta’qiqlangan.	Mavjud emas (import tovarlar barcha to’lovlarini amalga oshirish lozim)	Xususiy mulk, asosan transport ekspeditorlik firmalariga tegishli
Soliq (boj) siz chakana savdo hu-dudlari	Port, ae-roport va chegara punktlari	Turistlarga xizmat ko’rsatish	Turistlar un chakana savdo. Bu savdo rivojlangan mamlakatlar iqtisodiga uncha ta’sir qilmaydi, rivojlanmaganlari u-n asosiy daro-mad manbai bo’lishi mumkin	Bojxona yig’imlari, aksiz soliqlari va QQS bo’yicha imtiyozlar	Xususiy mulk
Erkin port	Portlar	Xalqaro savdoni rag’batlantirish	Importyor tovarlarini bojxonadan o’tkazmay turib, ajratishi, saqlashi va ko’rsatishi mumkin bo’lgan maxsus ajratilgan portlar. Bu yerda ishlab chiqarish taqiqlangan	Bojxona bojlaridan imtiyozlar (tovarlar import qilingunga qadar)	Turli xil
Eksport tovarlar ishlab chiqa-rish hududi	Xalqaro savdoning muhim uzellari (odatda portlar)	Xalqaro savdoni va ishlab chiqarishni rag’bat-lantirish	Maxsus ajratilgan hududlar, ishlab chiqarish mahsulot eksport qilinguncha turli soliqlardan ozod etiladi. Ishlab chiqarishda odatda import yarim tayyor mahsulotlar ishlatiladi	Bojxona yig’imlari va boshqa egri soliqlar bo’yicha imtiyozlar	Turli xil
Erkin savdo hududi	Xalqaro savdoning muhim uzellari (odatda portlar)	Xalqaro savdoni va ishlab chiqarishni rag’bat-lantirish	Yuqorida aytib o’tilgan barcha erkin hududlar birlashmasi. Bu yerda ham savdo-sotiq, ham ishlab chiqarish olib boriladi.	Turli egri soliqlar bo’yicha imtiyozlar	Turli xil
Maxsus iqtisodiy hudud	Yaxshi rivojlan-magan hududlar	Ishlab chi- qarishni rag’batlan-tirish va yangi ish o’rinlarini yaratish	Investitsiya jalb qilish va infratuzilmani rivojlantirish orqali mamlakatning alohida mintaqasi rivojlanishini rag’batlantirish	Ba’zi egri va to’g’ ri soliqlar (da-romad solig’i) birikmasi bo’yicha imtiyozlar	Turli xil
Tarmoq-li iqti-sodiy hudud	Ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish hududlari	Ishlab chi qarishni rag’batlan-tirish va yangi ish o’rinlarini yaratish	Mamlakatga yuqori daromad keltirishi mumkin bo’lgan istiqbolli iqtisodiy tarmoqlarni qo’llab-quvvatlash (turizm, sport, aviatsiya va hk.)	Bojxona va soliq imtiyozlarini taqdim etish	Turli xil, ko’pincha xususiy va umumiy
Qo’shma korxonalar	Har qanday joyda ko’pincha resurs va bozorga yaqin joylarda	Xizmatlar ko’rsatish va tovarlar ishlab chiqarish	Bozorni iste’mol va ishlab chiqarish mahsulotlari bilan to’ldirish, aholiga va tarmoqlarga xizmat ko’rsatish	Ba’zi egri va to’g’ri soliqlar birikmasi	Xususiy, aktsionerlik, pay, davlat va boshqa mulk
Integrat-sion birlash-malar	Bir necha mamlakat-lar peri-metri bo’ylab	Mamlakat va minta-qani ri-vojlantirish	Xo’jaliklararo integratsiya va kooperatsiyalar, qo’shma istiqbolli loyihalarni moliyalashtirish, yangi hudud va texnologiyalarni o’zlashtirish, mintaqalararo bozorlarni shakllantirish	Davlatlararo shartnomalar bilan belgilanadi	Davlat mulki, ammo xususiy kapital ham jalb etiladi
Offshor hudud-lar	Banklar, kredit-valyuta operatsiya-lari	To’lov va bank hi-sob-kitob larini amalga oshirish	Xalqaro moliya sektorini rag’batlantirish, istiqbolli loyihalarga ivestitsiyalar kiritilishini ta’minlash	Ba’zi to’g’ri va egri soliqlar birikmasi	Turli xil

EIH joylashishi uchun qulay hududlar boshqa mamlakatlarga nisbatan chegarada joylashgan hamda dengiz savdo bandargohlari va magistral transport tarmoqlariga ega bo’ladi. Alohida hollarda rivojlanmagan sanoat, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaga ega bo’lgan yangi xo’jalik o’zlashtirish hududlarida ham EIH tuziladi. EIHlar hatto uzoq muddatli yirik umumdavlat dasturlarini yechishga qaratilgan (mamlakat yoqilg’i-energetika va mineral xom-ashyo bazasini mustahkamlash). Ko’p hollarda EIHlarni guruhlashda quyidagi 4ta asosiy mezon asos bo’ladi:

1. 
   faoliyat xarakteri va funksional vazifalari;
   
2. 
   jahon va milliy iqtisodiyotga integratsiyalashuv darajasi;
   
3. 
   sohaviy belgilari;
   
4. 
   mulkchilik turlari (ular davlat, shaxsiy va aralash mulk bo’lishi mumkin).
   

Bularning barchasi turli xildagi talqinlar uchun keng ko’lam yaratadi: ba’zi mualliflarning fikricha, EIHning 5-30 turi mavjud, boshqalari esa 10-15 va undan ham kam turlari bor deyishadi. Biroq har qanday holatda ham ularni turlarga ajratish, bir nechta yaqin turlarini guruhlash juda muhim.