7. T o'la so'zlik (sergaklik), parishongo'ylik ya'ni laqmalar K oshifiy “Axloqi M uxsiniy”ning “Adolat bobida shunday yoza- di: “Buzurglar, aytibdurlarki, hamma xaloyiq aqlga muhtojdir va aqlni tajribaga ehtiyoji bordur. Nauchunkim tajriba aqlni oynasidurki anda ish saloxi suvratin mushohada qilur” (O'sha asar. 14-bet.). Demak, aqlning oynasi tajribada deb bilgan Koshifiy, o 'z hayotiy tajribasiga asoslangani aniq. U notiq sifatida nutq so'zlaganida albatta, o'z aqliga tajribasini ko'zgu deb bilgan. Shuning uchun ham notiqda-gi odob axloq normalariga qat'iy amal qilgan. Bu birinchi galda notiqqa xos insoniy fazilatlarda nomoyon bo'lishini o 'z tajri- balaridan degan xulosaga kelgan. Notiqqa xos fazilatlar avvalo sho- shmaslik, sabr, hayo, iffat, pokizalik, rostgo'ylik, kamtarlik, shijoat, xushyorlik, muloyimlik, shirin muomala, vaqtni qadrlash, tinglov- chini zeriktirmaslik, ortiqcha so'zlar ishlatmaslik, o 'z nutqi orqali fikrlarini tinglovchilarga lo'nda va aniq etkaza bilish va ularni o'ziga 76
rom etish kabilar. Yuqoridagi singari hislatlar Koshifiyda mujassam bo'lgan. “Alisher N avoiy “Majolis ul-nafoyis” asarida bu ulug' voiz haqi da shunday ma'lumot beradi: “M avlono Husayn V oiz - “K oshifiy” taxallus qilur, sabzavorliqdur. Yigirraa yilg'a yaqin borkim, shahrda- dur va M avlono zufunun rangin va purkor voqe bo'lubtur. Oz fan bo'lg'aykim , dahli bo' lmag'ay. Hususan, va'z, insho va nujumki, aning haqqidur va har qaysida mutaayyin va mashhur ishlari bor va musannafotidin biri “Javohir ut-tafsir” durkim, “Al-bog'ara” surasin bir mujallad bitibdurkim, munsifi qat' bila yuz juz bo'lg'ay. Bovuju-
