1. Malumotlar bazasini (MB) yaratish “Microsoft office access” dasturi
bilan ishlash.
MB tashkil qilish, ularga qo‘shimcha ma‘lumotlarni kiritish va mavjud
MBdan foydalanish uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan programmalar
zarur bo‘ladi. Bunday programmalar majmui ma‘lumotlar bazasini boshqarish
sistemalari (MBBT) deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda, MBBT–bu ko‘plab
foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo‘shimcha ma‘lumotlarni
kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo‘lgan programmalar
majmuidir. MBBTning asosiy tarkibiy qismi–ma‘lumotlar bo‘lsa, boshqa
tarkibiy qismi–foydalanuvchilardir. Bulardan tashqari Hardware- texnik va
Software-dasturiy ta‘minoti ham MBBTning samarali ishlashini ta‘minlovchi
tarkibiy qismlar hisoblanadi. Hardware tashqi qo‘shimcha qurilmadan iborat
bo‘lsa, programma qismi esa MB bilan foydalanuvchi o‘rtasidagi muloqotni
tashkil qilishni amalga oshiradi. MBning tuzilishi o‘rganilayotgan ob‘ektning
ma‘lumotlari ko‘rinishi, ma‘nosi, tuzilishi va hajmiga bog‘liq bo‘ladi.
Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo‘linadilar:
foydalanuvchi-programma tuzuvchi;
sistemali programma tuzuvchi;
ma‘lumotlar bazasi administratori.
Bunda
programma
tuzgan
foydalanuvchi
MBBT
uchun
yozgan
programmasiga javob beradi, sistemali programma tuzuvchi esa butun
sistemaning ishlashi uchun javobgar hisoblanadi. U holda MB administratori
sistemaning saqlanish holatiga va ishonchliligiga javob beradi.
MBBT quyidagicha tavsiflanadi:
Ispolnimost-Bajarilishlik, foydalanuvchi so‘roviga hozirjavoblik bilan
muloqotga kirishish;
Minimalnaya povtoryaemost- Minimal takrorlanishlik, MBdagi ma‘lumot
iloji boricha kam takrorlanishi lozim, aks holda ma‘lumotlarni izlash susayadi;
Yaxlitlik –axborotni MBda saqlash iloji boricha ma‘lumotlar orasidagi
bog‘liqlikni asragan holda bo‘lgani, ayni muddao;
Bezopasnost–Xavfsizlik, MB ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya
qilingan bo‘lishi lozim. Faqat foydalanuvchi va tegishli tashkilotgina
ma‘lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin;
Migratsiya–ba‘zi bir ma‘lumotlar foydalanuvchilar tomonidan tez ishlatilib
turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. SHuning uchun
ma‘lumotlar tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish
kerakki, eng ko‘p ishlatiladigan ma‘lumotlarga murojaat qilish qulay bo‘lsin.
Ma‘lumotlar bazasini boshqarish sistemasida har bir MB modeli quyidagi
xususiyatlari bo‘yicha tavsiflanadi:
Ma‘lumotlar tuzilmalarining turi;
Ma‘lumotlar ustida bajariladigan amallar;
Butunlikning cheklanganligi.
Bu xususiyatlarni e‘tiborga olgan holda ma‘lumotlar bazasi modellari
quyidagi turlarga bo‘linadi:
Daraxtsimon (ierarxik) modellar;
Tarmoqli (to‘rli) modellar;
Relyatsion modellar.
Yana shu narsani ta‘kidlash lozimki, ma‘lumotlar bazasi modellarining
faqatgina yuqorida qayd qilingan modeli mavjud deyish noto‘g‘ri. CHunki
bulardan tashqari yana ma‘lumotlar bazasining binar munosabatlar modeli, ER
– modellari, semantik model kabi boshqa turlari ham mavjud. Lekin amalda
asosan dastlabki ta‘kidlangan 3 turli modellar ko‘proq qo‘llanilib kelinmoqda.
SHuning uchun ham biz ushbu modellarga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
Daraxtsimon (ierarxik) modelda ob‘ektlar yozuvlar ko‘rinishida ifodalanadi.
Ierarxik modelda ikki yarusdagi elementlar bog‘langan bo‘lsa, unday
ma‘lumotlar tarmoqli (to‘rli) modelda ifodalangan deyiladi. Tarmoqli
modellarda ham ob‘ektlar daraxtsimon modellardagi kabi yozuvlar ko‘rinishida
tasvirlanadi. Ob‘ektlarning o‘zaro aloqalari yozuvlar o‘rtasidagi aloqalar
sifatida tavsiflanadi.
Relyatsion modellarda esa ob‘ektlar va ularning o‘zaro aloqalari ikki
o‘lchovli jadval ko‘rinishida tasvirlanadi. Ma‘lumotlarning bunday ko‘rinishda
tasvirlanishi ob‘ektlarning o‘zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos bo‘ldi.
MBBT alohida olingan quyidagi modullardan tashkil topadi:
MBni boshqarish bloki-disklardagi ma‘lumotlar bilan foydalanuvchi
programmasi va sistemaning so‘rovi (guery) orasidagi interfeysni aniqlaydi;
Fayl menedjeri-ma‘lumotlar tuzilmasi bilan disklar o‘rtasidagi bog‘lanishni
boshqaradi;
Guery protsessor-ingliz tilida yozilgan guery gaplarini MBni boshqarish
bloki tushunadigan tilga o‘tkazadi;
Prekompilyator DML(Data Manipulation Language)- ma‘lumotlar bilan
manipulyatsiya qiladigan til bo‘lib, u quyidagi operatsiyalarga javob beradi:
MBdan ma‘lumotlarni ajratib olish;
MBga ma‘lumotlarni kiritish;
MBdan ma‘lumotlarni olib tashlash;
MBni modifikatsiya (o‘zgartirishlar) qilish;
Kompilyator DDL(Data Definition Language)-MB tilini, uning tuzilmasini
va tashqi xotiralardagi axborot turini aniqlaydi. MBning tuzilmasi ko‘pincha
jadval shaklida bo‘ladi.
MB kuyiladigan talablar qo‘yilgan:
Minimum xatolik va dulikat. MBBT ga ma‘lumot kiritilayotganda
dublikat bulmasligiga tekshiriladi;
Aktualizatsiya imkoniyati. MB saklanayotgan ma‘lumotlar eskirishi
mumkin, bunda ma‘lumotlar strukturasi yangi ma‘lumotlarni kiritishga va
eskisini uchirishga imkon berishi kerak.
Ma‘lumotlarni
butunligini
ta‘minlash.
MBBT
ma‘lumotlarni
buzilishlardan ximoya kilishni ta‘minlashi va buzilgan ma‘lumotlarni tiklash
imkoniyatini yaratish kerak;
Yukori kidirish tezligi. Xotira kurilmalarida ma‘lumotlarni saklash
usullari ma‘lumotlar banki bilan ishlashni dialog rejimini ta‘minlashi kerak;
Xavfsizlik va maxfiylik. Foydalanuvchi fakat uziga berkitilgan
zaruriyma‘lumotlari bilan ishlashi kerak.
Murakkab surovlar. Foydalanuvchilarni xar xil kurinishdagi surovlarini
kayta ishlashni ta‘minlashi kerak.
2.1 rasm. Malumot bazasining ko‘rinishi
Dostları ilə paylaş: |