O‘zbekiston Respublikasi Aloqa Axborotlashtirish va Telekomunikatsiya Davlat Qo‘mitasi

II. Nazariy qism 
2.1 Malumotlar bazasi haqida Malumot 
Ma‘lumotlar bazasi (date base) - bu EHM ning tashqi xotirasida 
saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa 
ob‘yektlar, jarayonlar, holatlarning o‗zaro bog‗liq va tartiblashtirilgan 
majmuidir. 
Ma‘lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot 
yetishmovchiligini ta‘minlash uchun mo‗ljallangan. Amaliyotda ko‗pchilik 
ma‘lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. 
Bitta EHMda bir qancha ma‘lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan turdosh 
vazifalarni bajarishga mo‗ljallangan ba‘zi bir ma‘lumotlar bazasi birlashishi 
ham mumkin. 
Har qanday axborot tizimi bizni qamragan real dunyoning ba‘zi tomonlarini 
yoki predmet sohasini yoki muammoni yoritishi mumkin. 
Muammoli muhit vaqti o‗zgarishi bilan o‗zgarishi, ya‘ni ob‘yektlar 
xususiyatining o‗zgarishida, eski ob‘yektlarning yo‗qolishi va yangilarining 
paydo bo‗lishida ifodalanadi. Bu o‗zgarishlar voqealar natijasida bo‗lib o‗tadi. 
Voqealarning ketma-ketligi jarayonni tashkil etadi. Har qanday axborot tizimi 
ob‘yektlarning o‗zlari bilan emas, mavjudiy borliq singari, balki ularning 
belgili yoritqichi-idenfikatori bilan ishlaydi.
Belgi - idenfikatorlarning bosh vazifasi - ob‘yektni guruhdagi turdosh 
ob‘yektlardan farqlash. Ob‘yektning idenfikatori, umumiy aytganda, 
ob‘yektning xususiyati haqida yoki, ya‘ni shunga o‗xshash, uning u yoki bu 
sinfga tegishligi haqida hech qanday axborot bermasligi mumkin.
Ma‘lumotlar. Belgili shaklda ifodalangan ob‘yekt yoki ob‘yektlarning 
muomalasi haqidagi axborotlar ma‘lumotni tashkil qiladi. 
Bu ma‘lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul 
qilinishi va tegishli tarzda interpretatsiya qilinishi mumkin. Ma‘lumotlarning 
tavsifli xususiyati shu hisoblanadiki, ya‘ni ularni bir belgili tizimdan 

---

boshqasiga qayta kodlash axborotni yuqotmagan holda o‗tkazish mumkin. 
Belgili ifodalanishning bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli 
holatning qabul qiluvchiga yo‗naltirilgan, belgilarning har xil tizimlarida 
ifodalanish imkonini beradi. 
Ma‘lumotlar bazasini qurishda insonga yo‗naltirilgan mantiqiy ifodalanish 
haqida va uzoq muddatli xotira qurilmasiga yo‗naltirilgan jismoniy ifodalanish 
haqida gapirish an‘anaga aylangan. 
MA‘LUMOTLAR BAZASI - ma‘lum masalaga yoki biror faoliyatga 
taalukli o‘zaro boglangan va aloxida kurinishda tashkil etilgan ma‘lumotlar.
MB misollar: – Xar xil katalog va spravochniklarda saklanadigan axborotlar; 
– Poezdlar jadvali; – Darslar jadvali; – Slovarlar;
MB ma‘lumotlarni xsusiyatlari: – tuliklik; – aktuallik; – kulaylik; – Tugri 
tashkil etish.
Ma‘lumotlar banki - bir nechta MB, texnik vosita va dastur ta‘minotidan 
iborat avtomatlashtirilgan tizim.