O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent
Yüklə 0,68 Mb.
|
|
Jarohatlarning tasnifi
Jarohatlar kelib chiqishi va xususiyatlariga qarab turli-tuman bo‘ladi. Qo‘llanilgan qurol yoki jarohatlovchi agentning to‘qimalarni shikastlantiruvchi xususiyatiga qarab jarohatlarning quyidagi turlari farqlanadi: 1) o‘qotar qurollardan jarohatlanish; 61 2) tig‘ jarohati (tig‘ sanchishdan hosil bo‘lgan jarohat); 3) tilingan jarohatlar; 4) titilgan jarohatlar; 5) lat yegan jarohatlar; 6) majaqlangan jarohatlar; 7) yulingan jarohatlar; 8) tirnalgan jarohatlar; 9) shilingan jarohatlar; 10) tishlangan – chaqilgan jarohatlar; 11) zaharlangan jarohatlar; 12) aralash jarohatlar. Har qanday jarohatning o‘ziga xos jihati bo‘lib, yordam ko‘rsatish vaqtida buni hisobga olish kerak. Masalan, tig‘ sanchishdan va o‘qotar qurollardan olingan jarohatdan qon kam oqadi. Ularning chuqurligi va yo‘nalishini ko‘z bilan aniqlash qiyin, ularda ko‘pincha ichki organlarning ham shikastlanishlari bo‘ladi. O‘tmas predmetlar bilan yetkazilgan tig‘ jarohatlari, masalan, yog‘och kaltak yoki yomg‘ir soyabonining uchi bilan berilgan zarbadan hosil bo‘lgan jarohatlar o‘ziga xos shakllarga ega. Kesilgan va to‘g‘ralgan jarohatlarda ko‘proq yuzalarning defektlanishi va qonning tashqariga kuchli oqishi xosdir. Lat yeyishdan, majaqlanish va yulinish jarohatlaridan qon oqishi kamroq bo‘lib, ular kuchli og‘riq chaqiradi va ko‘pincha infeksiyalanadi, ularda qon aylanishining buzilishi nisbatan ko‘proq uchraydi va mahalliy nekrozlar keltirib chiqaradi. Shilingan jarohatlarning og‘rig‘i kuchli bo‘ladi, lekin jarohatlar ichida eng tez bitadigani hisoblanadi. Tishlangan jarohatlar og‘riqli bo‘lib, ko‘pincha yiringlab ketadi. Tishlangan jarohatlarning eng og‘ir asoratlaridan biri quturish kasalligidir. Quturish kasalligining virusi kasal hayvonning so‘lagi bilan ajralib, u orqali tishlash vaqtida jarohatga tushadi. Kalamush, sichqon va mushuklar tishlab olsa, «kalamush kasalligi» rivojlanishi mumkin. Ilon va chayonlar chaqishi natijasida, shuningdek jarohatga jangovar va boshqa kimyoviy birikmalar tushganda, zaharlangan jarohatlar kelib chiqadi. Avvallari aralash jarohatlar deyilganda, tananing ma’lum qismidagi turli ko‘rinishdagi jarohatlar tushunilar edi. Hozirgi vaqtda esa aralash jarohatlar deyilganda, jarohatga jangovar zaharlovchi modda yoki radiatsiyaning ta’siri tushuniladi. Ularni aniqlashda maxsus nom – jangovar zaharlovchi moddalar (JZM) bilan zaharlangan jarohatlar atamasi ishlatiladi. O‘qotar qurollardan hosil bo‘ladigan jarohatlar – o‘qdan va snaryad parchasidan kelib chiqqan jarohatlarga bo‘linadi. O‘qotar qurollarning o‘ziga xos ta’siri natijasida undan hosil bo‘lgan jarohatlar boshqalaridan farq qiladi: a) jarohat kanalining chuqurligi; 62 b) to‘qimalar o‘zgarishidagi anatomik nisbatning murakkabligi; v) to‘qimalar shikastlanishidagi o‘ziga xos zonalarning mavjudligi. Birlamchi jarohat kanali, u detrit to‘qimalari va yot moddalar bilan to‘lgan bo‘ladi, to‘qimalarning birlamchi travmatik nekroz yoki birlamchi kontuziya zonasi va to‘qimalarning molekulyar chayqalish zonasi yoki ikkilamchi travmatik nekroz; g) jarohatlanish vaqtidagi (birlamchi infeksiya) yoki evakuatsiya bosqichlaridagi (ikkilamchi infeksiya) birinchi yordamning kechikib ko‘rsatilishi va jarohatning birlamchi jarrohlik ishlovining kechikishi natijasida ifloslanishning yuqori darajada bo‘lishi. O‘qotar qurollardan jarohatlanishda to‘qimalarning jarohatlanish darajasi asosan o‘qning yoki parchaning kinetik energiyasiga va ularning boshlang‘ich tezligiga bog‘liq bo‘ladi. To‘qimalarga boshlang‘ich tezligi kichik o‘qning ta’sirida hosil bo‘ladigan jarohatning mexanizmi pichoqdan va boshqa keskir predmetlardan jarohat hosil bo‘lish mexanizmiga yaqin. Tezligi katta o‘qlar bilan jarohatlanishda (hozirgi zamon jangovar o‘q tezligi 700–900 m/s, sharchali va cho‘zinchoq o‘qlar – 1000 m/s dan yuqori, snaryad parchalari – 1500–4000 m/s) qurolning sifat jihatidan yangi xususiyatlari namoyon bo‘lib, u to‘qimalarning kengroq va og‘irroq jarohatlanishlarini keltirib chiqaradi. O‘qning tezligi 600 m/s dan yuqori bo‘lsa, eng katta ahamiyatni kinetik energiyaning to‘qimalarga o‘tkazish tezligi kasb etadi, bundan past tezliklarda uning ahamiyati uncha yuqori bo‘lmaydi. Katta tezlikda uchib kelayotgan o‘q va snaryad parchalari tanaga kirayotganda atrofidagi to‘qimalarga energiyaning tezlanish ko‘rinishida uzatadi va, o‘z navbatida, bu to‘qimalarni jarohat kanalidan chekkagacha va uning markaziga qarab notekis harakatlanishga majbur qiladi. Bu esa «pulsatsiyalanuvchi bo‘shliq» shakllanishiga olib keladi. Bo‘shliqning kengayishi vaqtida hosil bo‘ladigan manfiy bosim, jarohat kanaliga o‘q- ning kirgan va chiqib ketgan teshiklaridan patogen mikroblarning so‘rilib kirishiga sababchi bo‘ladi. Vaqtinchalik bo‘shliqning pulsatsiyasi to‘qimalar va organlarning notekis ezilishini, uzilishini va qatlamlarga ajralishini yuzaga keltiradi. To‘qimalar nekrozi asosan muskul to‘qi- malarida hatto jarohat kanalidan ancha masofada bo‘lsa ham, infeksiya rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratib beradi va bu kabi yaralanishlarning klinik kechishi shu sabab bilan tushuntiriladi. Hozirgi vaqtga kelib o‘qotar qurollar o‘qining kalibri 5,6 mm gacha kichraytirilgan (avvallari hamma joyda 7,6 mm qabul qilingan), bu bilan o‘qning birlamchi tezligi ortgan va uning jarohatlash zonasi ham kengaygan. Shunga o‘xshash shikastlanishlarni sharchali, teshib o‘tuvchi va plastik bomba va snaryadlarning parchalari ham (ular hozirgi zamon harbiy qismlarining harbiy harakatlari vaqtida qo‘llaniladi) chaqira oladi. 63 Kelib chiqish sabablariga ko‘ra, jarohatlar operatsion va tasodifiy jarohatlarga bo‘linadi. Shikastlanishning chuqurligiga qarab jarohatlar yuzaki, teshib o‘tuvchi va ichki a’zolarni shikast-lovchi jarohatlarga bo‘linadi. Masalan, teri jarohati, teriosti to‘qimalari va hatto qorin muskullarining jarohatlari ham yuzaki jarohatlarga kiradi. Agar qorin pardasi shikastlangan bo‘lsa, jarohat chuqur o‘tuvchi jarohatlar qatoriga kiritiladi. Ayni vaqtda jigar va ichaklarning shikastlanishlari bilan kechadigan jarohatlar a’zolarning shikastlanishi bilan asoratlangan jarohatlar qatoriga kiritiladi. Jarohat tananing qaysi qismida bo‘lishiga qarab yuz, bosh, bo‘yin, qo‘l jarohatlariga bo‘linadi. Infeksiyalanish darajasiga ko‘ra, aseptik va infeksiya bilan ifloslangan jarohatlar bo‘ladi. Rejali operatsiyalardan yoki birlamchi jarrohlik ishlovidan keyingi jarohatlar aseptik jarohatlar hisoblanadi. O‘tkir va nisbatan toza predmetlar vositasida yuzaga kelgan, kesilgan va qiymalangan jarohatlar aseptik jarohatlarga yaqin bo‘ladi. Qolgan hamma jarohatlar infeksiyalar bilan ifloslangan deb baholanadi, chunki jarohat- lanish vaqtida terining o‘zida ham, jarohatlovchi predmet vositalarida ham mikroorganizmlar bo‘ladi. Jarohatlar yangi va kechikkan turlarga bo‘linadi. Agar shi- kastlangan kishi jarohat olgandan keyin 24 soatdan kechikmay tibbiy yordamga murojaat qilsa, jarohat yangi hisoblanadi. Bu holda jarohatning qirg‘oqlari va asosini jarrohlik yo‘li bilan tozalab, jarohat infeksiyasini to‘xtatish mumkin. Shu yo‘l bilan infeksiya tushgan jarohatni aseptik jarohatga aylantirish mumkin. Agar shikastlangan kishi 24 soatdan kechikib murojaat qilsa, mikroorganizmlar to‘qimalarning ancha chuqur qavatlariga o‘tib oladi va bunday jarohatlar kechikkan jarohatlar sirasiga kiritiladi. Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|