O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent
Yüklə 0,68 Mb.
|
|
Ichburug‘ (dizenteriya)
Ichburug‘ – insonlarda uchraydigan, shigell bakteriyalari bilan chaqi- riladigan asosan yo‘g‘on ichakning pastki qismini jarohatlaydigan, kuchli intoksikatsiya bilan kechadigan infeksion kasallik. Etiologiyasi: tashqi muhitda, shigellalar 30–45 kun mobaynida jon saqlashlari mumkin. Ovqat qoldiqlarida ular ko‘payish xususiyatlarini saqlab qoladilar. Yuqori harorat va dizenfeksiya moddalari ularga kuchli ta’sir qiladi. Kasallik tarqatuvchilar bo‘lib, har xil ko‘rinishdagi bemorlar yoki tashuvchi insonlar sanaladi. Kasallik fekal-oral, kontakt, suv va ovqatlar orqali o‘tadi. Kasallikni chaqiruvchi omillarga yuvilmagan iflos qo‘llar, bakteriya bilan ifloslangan ro‘zg‘or jihozlari, o‘yinchoqlar, oziq-ovqat va sut mahsulotlari kiradi. Dizenteriya hamma yerda bir xil rivojlangan bo‘lib, asosan oziq-ovqat tayyorlash texnologiyasi buzilgan korxonalarda, ochiq suv havzalarida ko‘proq uchraydi. Dizenteriya bilan hamma yoshdagi insonlar og‘rishi mumkin. Oriq, kuchsiz, immuniteti susaygan shaxslar, maktabgacha yoshdagilar va qariyalarda ko‘proq uchraydi. Asosan fasllarga bog‘liq – yoz va kuz fasllariga to‘g‘ri keladi, ammo suv yoki oziq-ovqat mahsulotlari zararlanganda, yilning qaysi fasli bo‘lishiga qaramasdan, epidemiyalar bo‘lishi ehtimoldan xoli emas. Infeksiyaning kirish joyi va rivojlanadigan a’zolari bo‘lib, ovqat hazm qilish sistemasi a’zolari sanaladi. Klinikasi: kasallik yashirin davrining davomiyligi 1–7 kunga, ko‘pincha 2–3 kunga to‘g‘ri keladi. Kasallikning boshlanishi o‘tkir bo‘lib, gohida qisqacha prodromal bosqich bilan boshlanib, uyqusizlik, isitma, qorin bo‘shlig‘idagi ba’zi bir buzilishlar bilan kuzatiladi. Yuqoridagi hollardan keyingi davrda isitma, bosh og‘rig‘i, darmonsizlik, qorinning chap tomon pastki qismida sanchiqsimon og‘riqlar boshlanadi. Dastlab ajralayotgan najas yarim suyuq, ko‘p miqdorda bo‘ladi. Keyinchalik bir necha marta qaytarilgan katta qabziyatlardan so‘ng, najas har xil shilliq va qon aralash chiqadi. Katta qabziyatning keyingi 158 bosqichlarida najas ajralishining tezlashishi najasning tabiiy rangi yo‘qo- lib, asosan shilliq moddalar, qon aralash va og‘ir holatlarda esa yiring aralash kelishi kuzatiladi. Ba’zi bir bemorlarda najasining rangi go‘sht yuvilgan suvga, ba’zilarida esa shilimshiq moddalar, yiringlardan alohida tomchilar shaklida chiqadi. Natijasiz va og‘riq bilan kuzatiladigan yolg‘on najas ajratish belgilari bemorlarni holdan toydirib qo‘yadi va ular kasal- likka xos belgilardan sanaladi. Yo‘g‘on ichakning bir qismi yengil kasallanganda umumiy organizmning zaharlanish belgilari nisbatan yengil kechadi, harorat subfebril (o‘rtacha) bo‘ladi. Ich kelishi kuniga 10 martagacha bo‘ladi. Kasallikning umumiy davomiyligi 2–3 haftagacha boradi. Yo‘g‘on ichakning og‘ir ko‘rinishidagi xastaligida esa kasallikning belgilari kuchli rivojlangan. Ich kelishi kuniga 20–25 martagacha boradi. Ba’zi bir bemorlarda kolit (yo‘g‘on ichaklar kasalligi) belgilari kuchli namoyon bo‘lib, qon aralash ich ketishi kuzatiladi. Profilaktikasi: umumiy ovqatlanish muassasalari, suv havzalarini nazorat qilish, sanitariya-oqartuv va shaxsiy gigiyena ishlarini yaxshi yo‘lga quyish kabi asosiy omillar katta ahamiyat kasb etadi. Meningokokkli infeksiya Meningokokkli infeksiya – odamlar orasida tarqalgan (antroponoz) kasallik hisoblanib, kasallik asosan havo-tomchi yo‘li bilan tarqaladi va keng ko‘lamdagi klinik shakllari – meningokokk tashuvchilik, meningit va meningokokk sepsis rivojlanishi mumkin. Etiologiyasi: kasallikni keltirib chiqaruvchi mikroblar gramm manfiy kokklar bo‘lib, tashqi muhit ta’siriga chidamsiz sanaladi. Bu mikroblar asosan og‘iz-halqum sohalarida rivojlanishga moslashgan bo‘lib, so‘laklar orqali tashqi muhitga bakteriya tashuvchilar yordamida tarqaladi. Mahalliy immunitetning pasayishi tufayli bakteriyalar shilliq qavatosti qatlamlariga tarqalib, tomoq yallig‘lanishi belgilarini namoyon qiladi. Faqatgina 5 % bemorlarda menigokokklar mahalliy yallig‘lanish chegaralarini buzib o‘tib, qon tomirlar sistemasi orqali a’zolarga tarqaladi. Meningokokklar teri, miya qobiqlari, bo‘g‘imlar, ko‘z gavhariga, buyrakusti bezlari, o‘pka, miokard va boshqa a’zolarga shu tariqa tarqaladi. Klinikasi: meningokokksemiya (qondagi mikroblar yoki meningo- kokkli sepsis) yuqori harorat bilan boshlanadi. Ko‘p hollarda kasallik boshlanishidan oldin nazofaringit belgilari kuzatiladi. Kasallikning dastlabki kunlaridayoq tana harorati 40 0 C va undan yuqori bo‘lib, kuchli intoksikatsiya belgilari: bosh og‘rig‘i va muskullarda kuchli og‘riqlar kuzatiladi. Kasallik boshlanganidan 12–48 soat o‘tgandan keyin bemorlarning gavda, bel va dumba sohalarida kichik nuqtalar shaklidagi dog‘lar paydo bo‘ladi. Dog‘lar asosan qizil rangda bo‘ladi. Agarda shu dog‘lar yuz sohalarida bo‘lsa, u holda bu yomon ko‘rsatkichlarga olib keladi. 159 Yashin ko‘rinishidagi meningokokksemiya haddan tashqari tez rivojlanadigan meningokokkli sepsis (gipertoksik sepsis) hisoblanadi. Bu kasallik juda tez rivojlanib, kuchli harorat ko‘tarilishi, qattiq sovqotish va qo‘rqinch bilan kuzatiladi. Dast-labki vaqtlarida tana harorati 40–41 0 C ga ko‘tarilib, keyinchalik infeksion-toksik shok rivojlanishi evaziga tana harorati tushib ketadi. Kasallik boshlanganidan 6–48 soat mobaynida o‘lim sodir bo‘ladi. Meningit ham kuchli isitma bilan boshlanadi, shu asosda umumiy miya simptomlari rivojlana boradi. Bunday simptomlar quyidagilardan iborat: kuchli bosh og‘rig‘i, qayt qilish, ammo qusishdan so‘ng bemor yengillik his qilmasligi ahamiyatga ega. Dastlabki vaqtlarda bemorda yorug‘likdan qo‘rqish, teri sezuvchanligining oshishi, so‘ngra kuchli harakat qo‘zg‘alishlarining boshlanishi kuzatiladi. Meningitga xos bo‘lgan har xil hushni yo‘qotish kabi belgilar paydo bo‘ladi. Shuni esda saqlash kerakki, qo‘yilgan gipertashxis kechikib qo‘yilgan tashxisdan ko‘ra inson hayotida katta o‘rin tutadi. Har qanday meningitga qilingan taxmin, bemorlarda uchragan o‘tkir boshlanish, haddan tashqari yuqori harorat, tanada hosil bo‘lgan dog‘lar va epidemiya o‘choqlarini inobatga olish bemorlar hayotini saqlab qolishda katta ahamiyatga ega. Profilaktikasi: epidemiya va kasallik aniqlangan o‘choqlarda bemorlar bilan muloqotda bo‘lgan insonlarga 10 kun mobaynida karantin e’lon qilinadi va muntazam ravishda tekshiruv ishlari olib boriladi. 160 |