O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent
Yüklə 0,68 Mb.
|
|
Quturish (gidrofobiya)
Quturish – bosh miyaning o‘tkir virusli, hayvonlardan yuqadigan og‘ir infeksion kasalligi bo‘lib, kasallik rivojlanish bosqichining uzunligi va o‘lim oqibatlariga olib boruvchi omillari bilan ifodalanadi. Etiologiyasi: quturish chaqiruvchisi viruslar hisoblanib, ular rabdoviruslar turkumiga mansubdir. Nerv to‘qimalarini yemirish (neyrotrop) xususiyatlariga ega bu kasallikning ikki xil varianti mavjud: 1) «yovvoyi» (ko‘chadagi) – ko‘rinishi jihatidan tabiiy sharoitda o‘zgaruvchi turi bo‘lib, sut emizuvchilar uchun juda xavfli sanaladi; 2) qotirilgan (fiksatsiyalangan) turi laborator sharoitda quturishga qarshi (vaksinalar) emlash darmondorilarini olish uchun foydalaniladi. Tabiiy sharoitga quturish viruslari chidamsiz bo‘lib, har xil dezinfeksiyalash muolajalari ta’sirida tez qirilib ketadi, qaynatilganda esa 2 daqiqada o‘ladi. Epidemiologiyasi: tabiatda kasallikning asosiy tarqatuvchilari hayvonlar bilan oziqlanadigan yirtqichlar bo‘lib, ko‘proq tulkilar, bo‘rilar, chiyabo‘rilar va uy hayvonlarining so‘lagi orqali tarqatadigan itlar va mushuklar sanaladi. Kasallik insonlarga terining jarohatlangan joylariga kasallangan hayvonlar so‘lagi tegishi orqali yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri hayvonlar tish- laganda yuqadi. Insonlardan viruslar bir-biriga o‘tmaydi. Eng xavfli tishlash joylariga ensa, bosh va qo‘l barmog‘i sohalari kiradi. Patogenezi (kasallik rivojlanishi) – tishlar botgan jarohat o‘rnidan viruslar nerv tolalari orqali ko‘tarilib, bosh va orqa miya to‘qimalariga chiqib boradi. Markazga intiluvchi nerv tolalari orqali markaziy asab tizimiga yetib borib, nerv to‘qimalari va so‘lak bezlariga o‘rnashgan viruslar ko‘p miqdorda so‘lak bilan birga ajralib chiqadi. Markaziy asab tizimi to‘qimalarida viruslar ta’sirida qon quyilishi va shish holatlari yuz beradi. Bunday o‘zgarishlar kasallikning boshlang‘ich davrida bemorlarning tirishishi va oxirgi bosqichida esa falaj holatida vafot etishiga olib keladi. Klinikasi: kasallikning yashirin davri 10 kundan 1 yilgacha (asosan 1– 2 oy) davom etadi. Kasallikning kechishi uchta bosqichga bo‘linadi: 1) dastlabki (prodromal) bosqichi qo‘rquv va vahimali holatlar bilan kechadi; 2) talvasali bosqichida bemorlar haddan tashqari qahru g‘azabli holatlarda bo‘lib, atrofdagilar uchun o‘ta xavfli sanaladi; 3) shol (falaj) bosqichida bemorlar mungli, nochor holatda madad so‘raydilar. Dastlabki (prodromal) bosqichining davomiyligi 1–3 kundan iborat bo‘lib, hayvonlar tishi botgan joyning chandiq sohalarida qichishish va 152 og‘riqlar paydo bo‘la boshlaydi. Bunday holatlar nerv tolalari orqali uzatiladi. Shu bilan birgalikda, vahima, qo‘rquv, uyqusizlik va kay- fiyatsizlik holatlari ham rivojlana boradi. Talvasali bosqichda bemorlarda gidrofobiya (suvdan qo‘rqish) holati rivojlana boradi, ya’ni bemorlarga quyilayotgan suvning jildirashi, bemorga suv haqida gapirilganda ularda halqum muskullarining qisqarishi natijasida tutqanoqli tirishish holatlari yuzaga keladi. Bu kabi holat quyi- dagi sabablar hisobiga ham uchrashi mumkin – aerofobiya (shamoldan qo‘rqish), fotofobiya (yorug‘ nurlardan qo‘rqish), akustikofobiya (qattiq tovushdan qo‘rqish) va boshqalar. Asta-sekin bemorlar quloqlariga o‘ziga qasd qilish eshitilib, ko‘zlarida dahshatli hodisalar paydo bo‘la boradi va ular haddan tashqari jangari holatlarga tushib boradilar. Bemor ko‘p terlaydi, so‘laklari ko‘p ajraladi, ammo yuta olmaganligi sababli ko‘p tupuradi, tana harorati bir oz (subfebril) ko‘tariladi, yurak urishi tezlashadi, bu bosqich 2–3 kun, ayrim hollarda 6 kungacha davom etishi mumkin. Shol (falaj) bosqichi gidrofobiya (suvdan qo‘rqish) holatining o‘tishi bilan boshlanib, bu bosqichda bemor nochor-mungli holatga tushadi, oyoqlardagi falaj sababli harakatdan qolishi, yuz va til muskullarining falaji boshlanishi bilan o‘tadi. O‘lim nafas markazining falaji sababli yurak-tomir yetishmovchiligidan kelib chiqadi. Kasallikning umumiy davomiyligi 3–7 kun, kam hollarda 2 hafta davom etishi mumkin. Davosi: klinik belgilari rivojlangan bemorlarga davo yo‘q, ya’ni inkurabelen. Qilinadigan hamma muolajalar simptomatik yo‘nalishda bo‘lib, tirishishga qarshi yordamga (aminazin, xloralgidrat) qaratilgan. Bunday muolajalar maxsus izolatorlarda amalga oshirilishi kerak, bemorlarni bezovta qiladigan omillardan saqlash shart. Profilaktikasi: quturishning davo choralari yo‘qligi sababli, kasallikni keltirib chiqaruvchi hayvonlarga qarshi kurash tadbirlarini va insonlarni bulardan muhofaza qilish choralarini ko‘rish maqsadga muvofiqdir. Har qanday hayvon tirnagan yoki tishlagan joylarni zudlik bilan sovunlab yuvish, perekis vodorod eritmasi bilan yuvib, yod va spirt bilan ishlov berish kerak. Agarda tishlagan hayvonda quturish yoki shunga taxmin qilingan hollarda, tishlangan joy teri ostiga antirabik immunoglobulin yuborish lozim. Tishlangan jarohatga zaruriyat bo‘lmasa, bog‘lam qo‘yish kerak emas. Yuqorida qayd etilgan muolajalar bajarilgandan so‘ng, profilaktik maqsadda antirabik emlash, o‘z qoidasiga binoan, shoshilinch qo‘llanilishi shart. 153 |