O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Valuta operatsiyalari
bu davlatning pul birligi yoki xorij davlatining pul birligi yoki qimmatli qog‘ozlar ishtirokidagi tegishli organlarning faoliyati tushuniladi. Valuta operatsiyalari banklar tomonidan ham, bank muassasasi hisoblanmagan tashkilotlar tomonidan ham amalga oshirilishi mumkin. Lekin amaliyotda valuta operatsiyalarining aksariyati, bank muassasalari tomonidan amalga oshiriladi. «O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida»gi qonunga binoan Markaziy bank O‘zbekiston Respublikasi hududi va uning tashqarisida O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga hamda xalqaro amaliyotga muvofiq xorij valutasidagi operatsiyalarni amalga oshirishga haqli. «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonunga binoan esa, banklar xorij valutasini naqd pul va naqd bo‘lmagan pul shakllarida yuridik hamda jismoniy shaxslardan sotib olish va ularga sotishga haqlidirlar. 276 O‘zbekiston Respublikasida xorij valutasidagi operatsiyalarni amalga oshirish, shuningdek valuta operatsiyalarini amalga oshirishda xorij valutasidagi to‘lov hujjatlaridan foydalanish tartibini O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishib olgan holda belgilaydi. Valuta operatsiyalarining har xil ko‘rinish va turlari mavjuddir. «Valutani tartibga solish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonu- nida valuta operatsiyalari jumlasiga quyidagilar kiritilgan: – valuta boyliklariga nisbatan bo‘lgan egalik huquqining o‘tishi bilan bog‘liq operatsiyalar, shu jumladan tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda xorij valutasidan, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining pul birligidan to‘lov vositasi sifatida foydalanish bilan bog‘liq ope- ratsiyalar; – valuta boyliklarini xorijdan O‘zbekiston Respublikasiga olib kirish va jo‘natish hamda O‘zbekiston Respublikasidan xorijga olib chiqish va jo‘natish; – xalqaro ko‘lamda pul o‘tkazish ishlarini amalga oshirish kabilar. Valuta operatsiyalari joriy operatsiyalarga va kapitalning harakati bilan bog‘liq bo‘lgan operatsiyalarga bo‘linadi. Joriy valuta operatsiyalari : a) mollarni eksport va import qilish, valuta boyliklarini oldi-sotdisi bo‘yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish, intellektual mulkka bo‘lgan huquqni ro‘yobga chiqarish bilan bog‘liq, hisob-kitoblari to‘lov muddatini kechiktirmaslik sharti bilan amalga oshiriladigan, zayom mablag‘lari berilishi yoki jalb etilishini nazarda tutmaydigan operat- siyalar; b) bank omonatlari, kreditlari, investitsiyalar va boshqa moliya operatsiyalaridan foizlar, dividendlar hamda o‘zga daromadlarni xorijga va xorijdan o‘tkazish; d) savdo bilan bog‘liq bo‘lmagan mablag‘larni, shu jumladan ish haqi, pensiya, aliment, meros pullarni o‘tkazish, shuningdek shunga o‘xshash boshqa operatsiyalar kiradi. Kapital harakati bilan bog‘liq valuta operatsiyalariga : a) investitsiyalar, shu jumladan qimmatli qog‘ozlarni sotib olish va sotish; b) kreditlar berish va olish; d) mablag‘larni jalb etish hamda ularni hisob raqamlarga va omonatlarga qo‘yish; 277 ye) to‘lovlar amalga oshiriladigan yoki egalik huquqi muayyan muddatdan keyin valuta boyliklariga o‘tadigan moliyaviy operatsiyalar kiradi. Valuta operatsiyalari ularni amalga oshiruvchi subyektlarga qarab: a) banklar tomonidan amalga oshiriladigan operatsiyalarga; b) bank muassasasi hisoblanmagan tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladigan operatsiyalarga bo‘linadi. O‘z navbatida banklar tomonidan amalga oshiriladigan valuta operatsiyalari: barcha bank operatsiyalariga xos bo‘lgan – umumiy operatsiyalarga (masalan, passiv va aktiv operatsiyalar) hamda faqat valuta operatsiyalariga xos bo‘lgan – maxsus operatsiyalarga bo‘linadi. Valuta operatsiyalari banklar tomonidan mijozlarga ko‘rsatiladigan xizmatga qarab: rezidentlarga va norezidentlarga ko‘rsatiladigan operatsiyalarga bo‘linadi. Valuta operatsiyalarining rezidentlariga quyidagilar kiradi: – O‘zbekiston Respublikasida muqim yashash joyi bo‘lgan, shu jumladan vaqtincha O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida turgan jismoniy shaxslar; – O‘zbekiston hududida joylashgan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq tuzilgan va ro‘yxatdan o‘tgan yuridik shaxslar, shu jumladan xorij investitsiyasi ishtirokidagi korxonalar; – O‘zbekiston Respublikasining immunitetga va diplomatiya imtiyozlariga ega bo‘lgan xorijdagi diplomatiya, savdo va boshqa rasmiy vakolatxonalari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi korxona va tashkilotlarning xorijdagi xo‘jalik yoki boshqa tijorat faoliyati bilan shug‘ullanmaydigan o‘zga vakolatxonalari kabilar. Norezidentlarga quyidagilar kiradi: – xorijda muqim yashash joyi bo‘lgan, shu jumladan vaqtincha O‘zbekiston Respublikasida turgan jismoniy shaxslar; – O‘zbekiston Respublikasining tashqarisida joylashgan bo‘lib, ajnabiy davlatlarning qonunlariga muvofiq tashkil etilgan va shu qonunlar asosida faoliyat ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasining korxona va tashkilotlari ishtirokidagi yuridik shaxslar; – O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan bo‘lib, immunitetga va diplomatiya imtiyozlariga ega bo‘lgan xorij diplomatiya, savdo va boshqa rasmiy vakolatxonalari, xalqaro tashkilotlar va ularning filiallari, shuningdek xo‘jalik yoki boshqa tijorat faoliyati bilan shug‘ullan- maydigan tashkilot va firmalarning vakolatxonalari kabilar. 278 Valuta operatsiyalarini amalga oshirish katta ahamiyatga egadir. Valuta operatsiyalari O‘zbekiston Respublikasining xalqaro iqtisodiy munosabatlarida integratsiyalashishida (birlashishida), xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda, mamlakat iqtisodiga xorij investitsiyasini jalb etishda, mamlakat aholisining valutaga bo‘lgan ehtiyojini qondirishda katta ahamiyatga ega. Valuta nazorati moliyaviy kontrolning bir qismi bo‘lib, moliyaviy kontrolning barcha xususiyatlari valuta nazoratiga ham xosdir. Lekin, shu bilan birga, valuta nazoratining o‘ziga xos xususiyatlari ham mavjud. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|