O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Huquqiy ma’noda budjet
|
Budjet iqtisodiy ma’noda –
budjet jamg‘armalarini turli bo‘g‘inda tashkil etish, taqsimlash va foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy (pul) munosabatlari tizimini anglatadi. Moddiy ma’noda budjet – davlat yoki mahalliy hokimiyat organlarining o‘z oldiga qo‘ygan vazifalarini ta’minlash maqsadida u yoki bu bo‘g‘inda tashkil qilinadigan markazlashgan pul jamg‘armalarini anglatadi. Budjet munosabatlari moddiy-mulkiy xususiyatga ega. Budjetning moddiy mazmuni murakkab tashkiliy tizimga ega bo‘lib, doimiy harakatda (dinamikada) bo‘ladi, ya’ni: to‘planadigan pul mablag‘larining hajmi; daromadlar va xarajatlar turlari o‘zgarib turadi. Budjet jamg‘armasining katta yoki kichikligi bir qator omillarga: 88 iqtisodning rivojlanish darajasiga; korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda olib boriladigan xo‘jalik usullariga; jamiyat tomonidan hal qilinadigan iqtisodiy, ijtimoiy vazifalarga bog‘liq bo‘ladi. Hujjatlar u yoki bu tadbirlarni budjet hisobidan moliyalashtirish, budjet mablag‘lari hisobidan organlar va muassasalarni ta’minlash, daromad manbaini budjet hisobiga o‘tkazish to‘g‘risida so‘z yuritga- nimizda, budjetning aynan shu jihati nazarda tutiladi. Huquqiy ma’noda budjet – tegishli davlat hokimiyatining vakillik organi tomonidan tasdiqlangan, tegishli hududning markazlashgan pul jamg‘armasini tashkil etish, taqsimlash va foydalanishning moliyaviy rejasi hisoblanadi. Qonun bilan o‘rnatilgan tartibda tasdiqlangan budjet – davlatning asosiy moliyaviy-rejali akti yoki mahalliy bo‘g‘indagi moliyaviy-rejali akt sifatida namoyon bo‘ladi. Asosiy moliyaviy reja sifatida budjet quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarga ega: a) budjet universal moliyaviy reja hisoblanib, o‘z ko‘rsatkichlari bilan ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishning barcha sohalarini qamrab oladi. Bu universallik xususiyati boshqa moliyaviy rejalarda uchramaydi, chunki ular tor doirada harakat qiladi; b) boshqa moliyaviy rejalarga nisbatan budjet – muvofiqlashtirish vazifasini bajaradi. Muvofiqlashtirish – budjet ko‘rsatkichi bilan boshqa moliyaviy rejalar ko‘rsatkichining o‘zaro bog‘liqligi orqali amalga oshiriladi. Korxonalarning moliyaviy rejalarida budjetga to‘lanadigan majburiy to‘lovlar hajmi va budjetdan ajratiladigan mablag‘lar ko‘rsatiladi. Taniqli rus olimlari M.V. Karaseva va YU.A. Kroxina budjetning quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rsatib o‘tadilar: budjet – davlat va ma’muriy-hududiy tuzilmalarning xarajatlarini qoplash maqsadida tashkil etiladigan pul mablag‘lari jamg‘armasidir; budjet – davlat va ma’muriy-hududiy tuzilmalarning moliyaviy rejali akti bo‘lib, unda ularning daromadlari va xarajatlari ko‘rsatib o‘tiladi; budjet – korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning balansi va smetasi singari moliyaviy reja bo‘lib, u universallik va muvofiqlashtirish xususiyatiga ega. Davlat budjet tashkilotlari o‘z faoliyatlarini amalga oshirishlari uchun kerak bo‘lgan barcha mablag‘larni tegishli budjetning (bo‘ysunuviga qarab) xarajatlar qismidan oladilar. 89 Yuqorida ko‘rib chiqilgan barcha aspektlar budjet mazmunini boyitib, to‘ldirib turadi. Budjet bu – davlat hokimiyati organlari funksiyalarini ta’minlash maqsadida pul mablag‘larini tashkil etish va xarajat qilish shaklidir. Bu tushunchadan ko‘rinib turibdiki: birinchidan , budjet – bu pul mablag‘larini tashkil etish va xarajat qilish shakli bo‘lib hisoblansa; ikkinchidan , budjet – davlat va mahalliy hokimiyat organlarining funksiyalarini ta’minlaydi. Budjet mablag‘larni tashkil etish va xarajat qilish shakli sifatidagi moliyaviy-rejali aktni – budjetni huquqiy shaklda tuzish bilan aralashtirib yubormaslik lozim, huquqiy shaklda budjetni tuzish – yuridik akt sifatida namoyon bo‘ladi. Bu qonun yoki davlat hokimiyati vakillik organining qarori sifatida bo‘lishi mumkin. Budjet to‘g‘risidagi yuridik akt budjet- ning o‘zidan farq qiladi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi budjeti to‘g‘risidagi qonunchilikda faqat budjetning asosiy ko‘rsatkichlari ko‘rsatib o‘tiladi. Har qanday kategoriyaning, shu jumladan budjetning mohiyati uning vazifalarida namoyon bo‘ladi. Budjet keng moliyaviy kategoriya bo‘lganligi sababli, unga moliyaning barcha vazifalari xosdir. Shu o‘rinda budjetning quyidagi asosiy vazifalarini ko‘rsatib o‘tishimiz mumkin: milliy daromadni qayta taqsimlash; iqtisodni tartibga solish; budjet sohasini moliyaviy ta’minlash va davlatning ijtimoiy siyosatini amalga oshirish; markazlashgan pul mablag‘lari jamg‘armalarini tashkil etish va foydalanish ustidan nazoratni amalga oshirish. Budjet ommaviy-huquqiy kategoriya bo‘lib, normativ tarzda mustahkamlanadi va davlat (ma’muriy-hududiy tuzilmalar) manfaatlarini amalga oshirishda xizmat qiladi. Shu sababli ham bu sohadagi ijtimoiy munosabatlar imperativ me’yorlar bilan tartibga solinadi. Demak, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|