O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
budjet –
bu davlat hokimiyati vakillik organlari tomonidan tasdiqlanadigan markazlashgan pul jamg‘armalarining tashkil topishi, taqsimlanishi va ulardan foydalanilishining asosiy moliyaviy rejasi bo‘lib, davlat va mahalliy hokimiyat organlarning barcha vazifalari va funksiyalarini ta’minlashga xizmat qiladi. Davlat budjeti har yili tasdiqlanadi va u birinchi yanvardan o‘ttiz birinchi dekabrga qadar harakatda bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti ikki qismdan: daromadlar va xarajatlar qismlaridan iborat. Uning daromadlar qismida qonunchilikda nazarda tutilgan barcha manbalar bo‘yicha tushumlarning hajmlari aks ettirilib, ularga avvalambor belgilangan soliqlar va yig‘imlarning barcha 90 turlari hamda boshqa daromadlar kiradi. Xarajatlar qismi esa budjet mablag‘laridan foydalanishning aniq miqdori va yo‘nalishlarini nazarda tutadi. Bozor munosabatlariga o‘tish sharoitlarida davlat budjeti taqchillik bilan, ya’ni xarajatlar daromadlardan oshishi bilan qabul qilina boshladi. Jahon tajribasining ko‘rsatishicha, budjet taqchilligi iqtisodiy o‘sishning nihoyatda jiddiy to‘sig‘i bo‘lib qolishi mumkin, chunki u inflatsiya jarayonlari kuchayishi, davlat qarzlari o‘sishi, umuman davlat moliyalari holatining barqaror bo‘lmasligining bosh omillaridan biridir. Shu sababli budjet taqchilligi davlat tomonidan qattiq nazoratga olinib, barqaror bozor iqtisodiyoti sharoitlarida yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan doiralarda belgilanadi. Davlat budjeti taqchilligini eng kam darajaga keltirish: boshqaruv xarajatlarini qisqartirish hisobiga budjet xarajatlarining o‘sishini qat’iy cheklash; farqli davlat ijtimoiy himoya tizimini belgilash, dotatsiyalarning har xil turlari va narxlarning subsidiyalanishini tugatish, markazlashtirilgan mablag‘larni moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarini rivojlantirish uchun qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishga ajratish yo‘li bilan erishiladi. Davlat budjeti tarkibida davlat maqsadli jamg‘armalari to‘planib, ularga O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo‘l jamg‘armasi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasining davlat mulkini boshqarish maxsus hisobvarag‘i hamda O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi kiradi. Mustaqillik yillarida davlat budjeti mablag‘laridan funksional foydalanish anchagina kengaydi, budjet daromadlarini yo‘naltirish uslublari va ularni xarajat qilish yo‘nalishlari, davlat budjetini ijro etish tartibi katta o‘zgarishlarga uchradi. Budjet mablag‘larini to‘plashning asosiy uslubi – bu to‘g‘ri va egri soliqlar, resurs to‘lovlari va mol-mulk solig‘i, infratuzilmani rivojlantirish uchun olinadigan soliqlardir. Biroq budjetning daromad qismini shakllantirishda soliq to‘lovlari rolining oshirilishi tadbirkorlarga soliq yuki kuchayganini anglatmaydi. Aksincha, soliq stavkalari, xususan, daromad (foyda) solig‘i bo‘yicha stavkalar yuridik shaxslar asosiy qismi uchun yildan-yilga anchagina kamaytirib borilmoqda (masalan, 1998- yilgi 35 foizdan 2006-yilda 12 foizga tushirildi). Bundan tashqari, hozir amal qilayotgan qonunchilik bo‘yicha belgilangan barcha soliqlar to‘lab bo‘linganidan keyin qoladigan 91 daromadlar xo‘jalik yurituvchi subyektlarining, davlat korxonalarining ixtiyorida bo‘ladi. Bu esa tabiiy ravishda ularning o‘z faoliyati natijalaridan manfaatdorligini oshiradi. Sobiq Ittifoq davlatida davlat budjeti daromadlarining asosiy qismi korxonalar foydasining eng ko‘p qismi (o‘rtacha 85 foizi)ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri olish hisobiga shakllantirilgan va bu bilan ularni yuqori ishlab chiqarish va samarali xo‘jalik-moliyaviy faoliyatiga ijobiy ta’sir etishdan mahrum etgan. Tub iqtisodiy islohotlar sharoitlarida budjet mablag‘larini oqilona taqsimlash hamda ularni davlat va jamiyatning ustuvor yo‘nalishlariga yo‘naltirishda davlat budjetining roli nihoyatda muhimdir. Ushbu mablag‘lar maqsadli davlat dasturlarini moliyalashtirish, iqtisodiyotdagi yangi tuzilmaviy yo‘nalishlar va, xususan, eksportga mo‘ljallangan va import o‘rnini bosadigan ishlab chiqarishlarni rivojlantirish uchun foydalaniladi. Budjet mablag‘lari agrosanoat kompleksi, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash va boshqa sohalarga yo‘naltiriladi. O‘tish davrida kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish va, xususan, jamiyatning davlat yordamiga eng ko‘p darajada muhtoj bo‘lgan a’zolarini qo‘llab-quvvatlashda davlat budjetining roli kattadir. Davlat budjetida yildan-yilga aholini ijtimoiy himoyalashga oid chora-tadbirlar uchun xarajatlar maxsus maqsadlarga yo‘naltirilmoqda. Masalan, bolali oilalar va kam ta’minlangan oilalarga nafaqalar, aholiga ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan xizmatlar ko‘rsatilishi uchun belgilangan narxlardagi farqlarni budjet hisobidan qoplash. Mamlakat oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal etishda davlat budjeti rolini yanada oshirish ko‘p darajada budjet qonunchiligini takomillashtirish va budjet huquqini rivojlantirish bilan bog‘liqdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|